دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم
پژوشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی
2538-5704
2821-2177
02
5
2014
02
20
طنین قرآن در شعر شهریار
7
24
FA
فرامرز
میرزایی
عضو هئیت علمی دانشگاه بوعلی سینا
مریم
بخشی
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی
قرآن کریم یکی از سرچشمه های فکری پربار شاعران ونویسندگان بزرگ پارسی زبان است. شاعران خوش ذوق فارسی به مدد موهبت سرشار وذوق هنری خود، چنان از قرآن بهره برده اند که به حق، شعر عارفانۀ فارسی را باید شعری توحیدی نامید. استاد شهریار نیز که از این منبع عظیم غافل نبوده، اشعار خود را به طرق مختلف و شیوههای متنوع با آیه های قرآن کریم آراسته است تا آنجا که این اثرپذیری از قرآن، از ویژگیهای بارز شعری این شاعر به شمار می رود. پس زمینه های شعر شهریار بیانگر انواع اثرپذیری وی از قرآن می باشد. می توان در شعر این شاعر انواع اثرپذیری را یافت؛ مانند: اثرپذیری واژگانی، گزاره ای، تأویلی، تصویری، تطبیقی، الهامی- بنیادی، تلمیحی، عکسی و چند سویه. و این اثرپذیری بیشتر در حوزۀ معنا و واژگان صورت گرفته است و در همان سویۀ معنایی قرآن می باشد وکمتر در معنای آن، تصرف می کند.
قرآن,شهریار,ادبیات تطبیقی
https://jrla.isca.ac.ir/article_265.html
https://jrla.isca.ac.ir/article_265_5a1443527ae990cc38dc5d4df364e8c9.pdf
دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم
پژوشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی
2538-5704
2821-2177
02
5
2014
02
20
لمعان فقه در غزل حافظ و مثنوی مولوی
25
44
FA
یدالله
نصیریان
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران
امین
حاجی محمدی
دانشجوی کارشناسی ارشد فقه و حقوق
شاید امروزه عجین شدن احکام فقهی اسلام با اشعار فارسی چندان رایج نباشد، امّا این تلفیق در شعر قدیم، به خصوص اشعار حافظ و مولانا خودنمایی میکند. اشعار این بزرگان در جوهر و ذات با کلام الهی سنخیت دارد و آنان برای بیان مافی الضمیر خود از هر وسیلهای، از جمله اصطلاحات فقهی بهره بردهاند. از آنجا که اسلام، به تصریح قرآن، کاملترین شریعت آسمانی است؛ باید در متن زندگی مردم قرار گیرد. از این روی در مقالۀ حاضر بانگرشی نو، به بررسی اصطلاحات فقهی- حقوقی غزلیات حافظ و مثنوی معنوی پرداخته شده است تا ژرفای احکام اسلامی و گسترۀ وسیع نفوذ فقه بیش از پیش عیان شده و آفاقی نو فراروی پژوهندگان احکام اسلامی و اشعار ایرانی باز شود. نتیجۀ این مقاله نشان میدهد کلام این مردان الهی از صدر تا ذیل مملو از اشارات مستقیم و غیرمستقیم به آیات، روایات، احکام، قواعد و اصطلاحات فقهی است.
فقه,حقوق,غزل,مثنوی
https://jrla.isca.ac.ir/article_279.html
https://jrla.isca.ac.ir/article_279_a84dd7ec8d2e0009e1f4c486c6ebed2d.pdf
دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم
پژوشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی
2538-5704
2821-2177
02
5
2014
02
20
زیباشناسی اسلوب تأکید در سورۀ یوسف (ع)
45
72
FA
حجت
رسولی
عضو هیئت علمی شهید بهشتی تهران
قادر
قادری
عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور
تأکید در قرآن کریم صرفاً ابزاری برای آرایش کلام نیست، هم چنان که نمیتوان، آن طور که برخی گمان میکنند، آن را «حشو» به حساب آورد واز آن بی نیاز شد. تأکیدِ آمده در جای جای قرآن، همگی به اقتضای حال و مقام است، به گونهای که اگر از سیاق کلام حذف شود، بخشی مهم از معنی از بین میرود. بنا براین، اسلوب تأکید در سراسر قرآن ضمن این که جزو ساختار اصلی معنی بوده، متضمن معانی فرعی دیگری نیز هست که در نهایت به صورت یک نواخت و منسجم معنایی کلی را پدیدار می سازد. تأکید در قرآن مانند یک تابلو نقاشی، که بسیار ماهرانه ترسیم شده است، خود را مینمایاند و شگفتی وعظمت را به نمایش میگذارد. قرآن در تمام جاهایی که در آن تأکید به کار رفته است، با کمال دقت، ملاحظه اقتضای کلام با حال ومقام را نموده است. یکی از این جایگاهها سورۀ یوسف (ع) است.
قرآن کریم,نقد,زیبا شناسی,تقدیم,تأخیر,سورۀ یوسف(ع)
https://jrla.isca.ac.ir/article_280.html
https://jrla.isca.ac.ir/article_280_f45261425a3c58fb3c71848f56554bfd.pdf
دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم
پژوشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی
2538-5704
2821-2177
02
5
2014
02
20
درآمدی تحلیلی بر خدمات دولت حمدانیان به ادبیات شیعه
73
88
FA
تورج
زینی وند
عضو هیئت علمی دانشگاه رازی کرمانشاه
t_zinivand56@yahoo.com
سمیه
بختیاری
دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرمانشاه، باشگاه پژوهشگران جوان
ادبیات شیعه در گذر عصرها از فرازها و فرودهای گوناگون برخوردار بوده است. سیرتکاملی این ادبیات، بیانگر این واقعیت است که این جریان متعهّد ادبی، همراه و همزاد اوضاع دینی ، سیاسی و اجتماعی حاکم بر جهان اسلام بوده است. یکی از دولتهای برجستۀ عربی که به مانند آلبویه و فاطمیان نقشی ماندگار در پرباری و شکوفایی ادبیات متعهّد شیعه داشته است، دولت حمدانیان در شام بوده است. ادب دوستی امیرسیفالدوله حمدانی و فراهم نمودن زمینههای آفرینش آثار ادبی، حمایت از ادیبان و شاعران در کنار دیگر عوامل سیاسی، مذهبی و اجتماعی از سببهای شکوفایی ادبیات شیعه، به ویژه شعر شیعی، به روزگار دولت حمدانی در شام به شمار آمده است.
محورهای اساسی این مقاله، عبارتند از:
الف) پیشگفتاری درباره خاندان بنی حمدان؛
ب) بررسی و تحلیل خدمات دولت حمدانی(شام) در شکوفایی ادبیات شیعه.
ادبیات شیعه,شعر شیعی,دولت حمدانی عصر عباسی,ادبیات متعهد
https://jrla.isca.ac.ir/article_281.html
https://jrla.isca.ac.ir/article_281_63e10d8798961549367111282d158dca.pdf
دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم
پژوشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی
2538-5704
2821-2177
02
5
2014
02
20
جستاری در ادب انتظار بر بنیاد تطبیق شعر امروز عربی و فارسی
89
102
FA
حسن
مجیدی
عضو هیئت علمی دانشگاه حکیم سبزواری.
majidi.dr@gmail.com
اعظم
دلبری
کارشناس ارشد زبان و ادبیات عربی
مسألۀ بنیادی این مقاله که نگارندگان با بررسی شماری از شعرهای مربوط به ادبیات انتظار از شاعران آیینی فارسی و عربی در پی پاسخگویی به آن هستند چندی و چگونگی مشابهتها و تفاوتهای تصاویر شعر انتظار، درونمایههای آن و بازتاب این تشابه و تفاوتها در آثار شاعران یاد شده است. برای این منظور پس از در آمدی بر اصل مقولۀ انتظار و نظرکردی به انتظار در ادیان مختلف، سرودههایی از شاعران ادب آیینی مورد بررسی قرار میگیرد و این آثار به تفکیک، در دو حوزۀ صورت و درونمایه مورد نقد واقع میشود. در بخش صورت به عمدهترین آرایههای موجود در این سرودهها که از بسامدی بالاتر نسبت به دیگر آرایهها برخوردار هستند یعنی تشبیه و استعاره پرداخته میشود و عناوین عمدۀ بخش درونمایه؛ اصل و نسب موعود، انعکاس اسامی و القاب وی در شعر عربی و فارسی، امت اسلامی و دوران غیبت، ظهور و انتظار فرج به شمار میروند.
ادبیات آیینی,شعر انتظار,صورت,درونمایه,موسیقی
https://jrla.isca.ac.ir/article_282.html
https://jrla.isca.ac.ir/article_282_4783b9b7da0efaa5783f98e49109220e.pdf
دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم
پژوشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی
2538-5704
2821-2177
02
5
2014
02
20
بینامتنی سرودههای جوزفالهاشم مسیحی با نهجالبلاغه
103
126
FA
علی
نجفی ایوکی
عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان
مجید
قاسمی افسارانی
کارشناس ارشد زبان و ادبیات عربی.
زینب
قاسمی
کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی.
بینامتنی یکی از نظریههای جدید نقد ادبی است که به واکاوی تعامل و ارتباط بین متون میپردازد، با این باور که متنهای جدید در پرتو متون قبلی شکل میگیرند، و برای درک بهتر متن حاضر، باید به متنهای غایب و ارتباط آنها نسبت به هم توجه کرد. در این میان نهجالبلاغه از جمله متونی است که ادیبان مسلمان و غیرمسلمان در آثار ادبی خود از آن بهرهها برده و در جهت غنای آثارشان، از این گنجینه الهام گرفتهاند. جوزفالهاشم( -1937)یکی از شاعران مسیحی لبنان است که در عین پایبند بودن به آیین مسیحیت، از نهجالبلاغه اثرپذیری داشته و مجموعۀ «علویات» خود را در وصف حضرت امام علی (ع) سروده و بنمایۀ متن خود را با کلام زیبای آن حضرت آراسته است.
بررسی سرودههای این شاعر نشان میدهد که او از سه نوع بینامتنی واژهگرا، متنگرا و مفهومگرا در رابطه با نهجالبلاغه استفاده کرده و این نوع اثرپذیری عمدتاً آگاهانه و با کمترین تغییر در واژگان و معانی صورت پذیرفته است. در پرتو این مسأله و با توجه به اهمیت وامگیری یک شاعر مسیحی از متن دینی مسلمانان، و در نبود پژوهشی که از این نظرگاه، شعر این شاعر را مورد بررسی و نقد قرار دهد، تلاش نگارندگان بر آن است تا گونه های بینامتنی مورد استفاده در اشعار شاعر یادشدهرا با نهجالبلاغه تبیین نمایند و کمیت و کیفیت آن را فرادید مخاطب قرار دهند.
نهجالبلاغه,بینامتنی,حضرت علی(ع),جوزفالهاشم,علویات
https://jrla.isca.ac.ir/article_283.html
https://jrla.isca.ac.ir/article_283_69e73bda42033a3cb78d381f248e2959.pdf
دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم
پژوشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی
2538-5704
2821-2177
02
5
2014
02
20
بررسی بینامتنی قرآنِ کریم و شعر قیصر امین پور
127
150
FA
جهانگیر
امیری
عضو هیئت علمی دانشگاه رازی کرمانشاه.
رضا
کیانی
دانشجوی دکترای زبان و ادبیات عرب دانشگاه رازی.
درهمتنیدگـی متون، حاصـلِ رویکردِ زبانشناختی به ادبیات و نقدِ متن محور است. در این زمینه، قیصر امینپور شاعر متعهد و نام آشنای ایران به اشکـال گوناگون، تحت تأثیرِ قرآن کریم قرار گرفته است. این اثرپذیری گاه از مضـمون و محـتوا و گاه در الفاظ و فنونِ بیانی قرآن، صورت پذیرفته است. در شعر امینپور انواعِ گوناگونِ اقتباس از جمله: تلمیح، تحلیل، اثرپذیری واژگانی، اثرپذیری گزارهای و جز آن ملاحظه میشود. علاوه برگونههای مختلف اقتباس، آرایۀ ایهام تناسب با اثرپذیری از آموزههای قرآنی، در شعر این شاعر، حضوری چشمگیر دارد. قیصر از این آرایهها بیشتر به منظور بیانِ رساترِ دردها و رنجهای انسان معاصر که از معنویات دور گشته، استفاده نموده است. اثرپذیری امینپور از قرآن کریم با چنان ظرافتـی همـراه است که پی بردن به اصـل و ریشـۀ سرودههـایش اغلب کاری دشـوار بوده، و نیازمند دقت و تأمّل فراوان میباشد.
براین اساس، مقالۀ حاضر، تلاشی در جهت واکاوی شیوههای اثرپذیری قیصر امینپور است که در مباحث زبان شناسی نوین از آن به عنوان «بینامتنی» یا «تناص» یاد میشود.
بینامتنی,قرآن کریم,قیصر امینپور,ایهام,تلمیح,اثر پذیری واژگانی,اثرپذیری گزارهای
https://jrla.isca.ac.ir/article_284.html
https://jrla.isca.ac.ir/article_284_54ac7c9975c2208510706e1540d9ca6d.pdf
دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم
پژوشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی
2538-5704
2821-2177
02
5
2014
02
20
معناشناسی خلافت و برگزیدگی آدم(ع) در قرآن کریم
151
172
FA
مهدی
مطیع
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان
محمدرضا
حاجی اسماعیلی
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان
زهرا
کریمی
کارشناس ارشد علوم قرآن وحدیث.
در مکتب عارفان آگاه، مراد خداوند از برگزیدگی و جعل خلیفۀ عشق الهی به ذات خویش است، زیرا خداوند دوست داشت تا عین خود و کمالات ذاتیاش را که غیب مطلق است در عالم خارج در موجودی جامع بنگرد؛ لذا انسان کامل را برصورت خویش آفرید و او را جامع اسماء و صفات خود قرار داد و این شخصیت حقوقی آدم و مقام انسانیت او است که الگویی از خلیفۀ کامل و مرآت خداوند و مظهر اسمای الهی وی در زمین گردید و این مقاله بر آن است تا با استفاده از دانش معناشناسی که ابزاری برای ژرفاندیشی و ایجاد نگاهی عمیق و فراگیر است به بررسی لایههای معنایی این موضوع در قرآن در پس دو نگاه جزء نگر و کلنگر بپردازد. بدیهی است که در نگاه جزء نگر به فهم مفهوم کانونی و کلیدی، روابط بینامتنی برای یافتن سیاق و روابط همنشینی و در نگاه کل نگر به کشف روابط بین مفهوم کانونی خلیفه با سایر مؤلفههای درونی که شامل یافتن دامنه و حوزۀ این برگزیدگی و خلافت، انفعالات و برخوردهای به عمل آمده با آن، ثمره و نتیجۀ این برگزیدگی و به فهم اسمای الهی حاکم برفضای این گزینش پرداخته شود و در نهایت میدان معناشناختی برگزیدگی و خلافت آدم(ع) در قرآن کریم به تصویر درآید.
معناشناسی,خلافت,برگزیدگی,روابط همنشینی,عشق الهی
https://jrla.isca.ac.ir/article_285.html
https://jrla.isca.ac.ir/article_285_16abe4a51d7a138f1738629a9d04673e.pdf