2024-03-29T14:27:49Z
https://jrla.isca.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=4948
فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی
مطالعات ادبی متون اسلامی
2538-5704
2538-5704
1399
5
20
نقد و تحلیل استشهادات ابن میثم بحرانی به اشعار و امثال عربی در شرح نهج البلاغه
زهرا
مهدوی مهر
صغری
فلاحتی
شرح ابن میثم بحرانی یکی از شروح برجستۀ نهج البلاغه است که بیشتر به جنبههای کلامی و فلسفی آن توجه شده و جنبههای ادبی آن مغفول مانده است. یکی از ویژگیهای این شرح که نشان از جایگاه ادبی آن دارد؛ اهتمام شارح به استفاده از اشعار و امثال عربی در شرح است. نویسندگان مقالۀ حاضر با نظر به اهمیت ادبی این شرح، و با شیوه تطبیقی و تحلیلی، کاربردهای گوناگون اشعار و امثال را در این شرح بررسی و دریافتهاند که ابن میثم در موارد گوناگون از جمله شرح واژگان، تبیین معنای عبارات و توضیح قاعدههای صرفی و نحوی، به اشعار و امثال استناد کرده است. او علاوه بر شرح اشعار و امثال موجود در کلام امام7، گاهی اشعار را تکمیل نموده و گاهی نیز به مطلع قصیده و شاعر آن اشاره کرده است. ابن میثم به شاعران دورهای خاص بسنده نکرده و به اشعار تمام شاعران از جاهلی گرفته تا محدث و مولد، همچنین به شعر شاعران فرق گوناگون؛ از قبیل شیعه، خوارج، و موارد دیگر استناد کرده است. اما نقدهایی نیز بر وی وارد میباشد؛ از جمله اینکه که گاهی نام شاعر را ذکر نکرده و گاهی ابیات را به صورت کامل نیاورده است. همچنین در برخی موارد، اشعار موجود در شرح ابن میثم، با اصل اشعار اختلافاتی دارد که مقالۀ حاضر با مراجعه به دواوین و منابع دیگر آنها را بررسی و اصلاح کرده است.
امام علی (ع)
نهج البلاغه
ابن میثم بحرانی
شرح نهج البلاغه
اشعار
امثال
2021
02
19
9
28
https://jrla.isca.ac.ir/article_69702_6f416a80af81d2d73a1bfb50fdfa277f.pdf
فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی
مطالعات ادبی متون اسلامی
2538-5704
2538-5704
1399
5
20
نقشمجاز ( لغوی، عقلی و استعاره) در تفسیرقرآن از دیدگاه علامهطباطبایی
نسرین
انصاریان
حسین
شیر افکن
بسیاری از معارف دینی و دستورهای زندگی در دین اسلام، از قرآن کریم به عنوان ثقل اکبر به دست میآید از این رو شناخت آموزههای قرآن از صدر اسلام تاکنون با عنوان «تفسیر قرآن» کانون توجه مسلمانان به ویژه اندیشمندان علوم قرآنی بوده است. یکی از علوم مورد نیاز تفسیر «بلاغت» و «علم بیان» است که بحث حقیقت و مجاز در آن جایگاهی ویژه دارد. وجود مجاز در قرآن و نقش آن در تفسیر از سوی اندیشمندان علوم قرآنی امری ثابت شده و از قرون اولیۀ اسلام تاکنون به آن پرداخته شده است؛ به دلیل مقبولیت علمی علامۀ طباطبایی در جامعۀ تفسیری دستیابی به دیدگاههای ایشان دربارۀ «نقش مجاز در تفسیر قرآن» اهمیت دارد، از این رو، جستار حاضر به دنبال رسیدن به این هدف است. دادههای پژوهش در بیشتر موارد افزون بر کتاب «المیزان فی تفسیر القرآن»، کتب تفسیری، بلاغی و لغوی استوار می باشد و بر اساس روش توصیفی تحلیلی یافتهها به این نکته اشاره دارد که علامۀ طباطبایی نقش مجاز را در آیات مرتبط با صفات و افعال الهی، انبیا:، مؤمنان، غیرمؤمنان، پدیدههای طبیعی و آخرت مؤثر میداند.
نقش مجاز»
«طباطبایی»
«مجاز عقلی»
«مجاز لغوی»
«استعاره»
2021
02
19
29
48
https://jrla.isca.ac.ir/article_69703_1bad39181fd482a4a322ac6aac12bf31.pdf
فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی
مطالعات ادبی متون اسلامی
2538-5704
2538-5704
1399
5
20
بررسی آواشناسی خطبه شقشقیه و جایگاه آن در ارتباط معنایی حروف و واژگان
علی
خالدی سردشتی
سید محمد
موسوی بفرویی
امام علی7 در نهج البلاغه با به کار گیری بهترین شیوههای بلاغت، مانند آرایههای بیانی (تشبیه، استعاره و کنایه) و بخش نخست موسیقی درونی کلام؛ یعنی صنایع لفظی و معنوی بدیعی، زیبایی خاصی را در بیان مقاصد خود پدید آورده است. این جستار مرتبط با بخش دوم موسیقی درونی کلام است و به بحث معنا شناسی آوا در گسترۀ شناسایی و بررسی انواع مصوت و حروف و واژه در این خطبه می پردازد.تصویرپردازی شیوهای است که نویسنده یا گوینده با استفاده از آن، مفاهیم ذهنی مورد نظر را به مخاطب منتقل میسازد و مانند تابلویی آنها را دربرابر ذهن او مجسم میکند. این روش بیانی به فراوانی در نهج البلاغه کاربرد دارد. دقت و ظرافت در گزینش حروف و واژگان، اصوات و ریتم آنها معنایی زیبا در کلام پدید میآورد. با توجه به آنچه گذشت، پژوهش حاضر بخش اول از موسیقی درونی (معنا شناسی آوا) و روشهای به کارگیری حروف و واژگان در خطبۀ شقشقیه را که از خطبههای مشهور نهج البلاغه به شمار میرود و دربر دارندۀ مضامین سیاسی، اخلاقی، تاریخی و اعتقادی برجسته است، بررسی و واکاوی مینماید تا با روشن ساختن ذهن مخاطب خود گوشهای از زیباییهای نهج البلاغه را از این منظر به تصویر بکشد. برآیند مقاله حکایت از آن دارد که در نهج البلاغه ارتباط و انسجام آواها با معانی به طور دقیق و به صورت منسجم قابل مشاهده میباشد و مجموعۀ اصوات و حروف و واژگان با معانی خود از تناسب و هماهنگی کامل برخوردار هستند.
نهج البلاغه
خطبه شقشقیه
موسیقی درونی
آواشناسی
مصوت
2021
02
19
49
66
https://jrla.isca.ac.ir/article_69704_9398342362f527180c7555895e6ebe5c.pdf
فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی
مطالعات ادبی متون اسلامی
2538-5704
2538-5704
1399
5
20
تحلیل محتوایی معارضه صفی الدین حلی با ابن معتز در اثبات برتری امام علی (علیه السلام)
سید مهدی
نوری کیذقانی
انسیه سادات
امینی مجد
معارضه یکی از فنون ادبی و صنایع بلاغی است و به شعر یا نثری گویند که در تقلید از اثر شاعر یا نویسنده دیگر پدید آید. در ادبیات عربی این فن بیشتر در شعر ظهور یافته و یکی از ویژگی های معارضه در شعر، همسانی بحر، حرف روی و موضوع اشعار شاعران مورد نظر است. ادیبان و شاعران در دورههای مختلف ادبیات عربی، از دورۀ جاهلی تا معاصر این فن را مورد توجه خود قرار داده و به آن پرداختهاند و حوزۀ ادبیات متعهد دینی و خاصه شیعی نیز از این گونه معارضات تهی نیست. از جملۀ این معارضات، چکامۀ صفیالدین حلی در پاسخ به ابنمعتز می باشد. ابن معتز در قصیدهای عباسیان را برای خلافت نسبت به فرزندان فاطمه زهرا3 به پیامبر6 نزدیکتر و سزاوارتر میداند. در مقابل صفی الدین حلی در همان وزن و قافیه و موضوع و در قالب معارضه و از نوع معاکسه، با ارایۀ دلایل قرآنی، عقلی و نقلی به ابن معتز پاسخ گفته و ادعاهای وی را نقض کرده است. نویسنده در این مقاله برآن است تا به تحلیل محتوایی این معارضۀ صفی الدین حلی بپردازد و مهمترین اشارات و نکات، قرآنی، روایی و تاریخی قصیدۀ وی راتبیین نماید.
شعر عربی
معارضه
امام علی (ع)
صفی الدین حلی
ابن معتز
2021
02
19
67
84
https://jrla.isca.ac.ir/article_69705_97ad91e700f7fc9a5d8ec7923ef54876.pdf
فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی
مطالعات ادبی متون اسلامی
2538-5704
2538-5704
1399
5
20
موسیقی معنوی (تناسب لفظ و معنا) در مراثی کاشف الغطاء
هادی
حیددری نیا نایینی
سید حسین
اسعدی فیروزآبادی
حمیده
مروتی شریف آباد
موسیقی معنوی با به کارگیری تناسب در حوزۀ معنا و بهره بردن از آرایه های بدیعی، به وجود میآید. محمد حسین کاشف الغطاء از علمای معاصر است که در سرودن شعر نیز توانا بوده و اشعار زیبایی دارد که همگی منسجم و سرشار از نوآوری است؛ از جملۀ آنها مراثی او در مصایب امام حسین7 و یاران و خاندان آن حضرت است که فضای غمبار حوادث کربلا را به تصویر میکشد؛ کاشف الغطاء در این اشعار با بهرهگیری از آرایههایی چون مراعات نظیر، طباق، عکس و تلمیح، جناس، موسیقی معنوی را پدید آورده که مخاطب را با خود در غم شهادت امام7 و یاران و اسارت خاندانش همراه میسازد. جستار حاضر با استفاده از روش توصیفی، تحلیلی، میزان موفقیت شاعر در به کارگیری این آرایهها را بررسی مینماید. نتایج پژوهش نشان میدهد بهکارگیری عناصر موسیقایی علم بدیع تا حدی زیاد در تقویت مفهوم مرثیه در اشعار شاعر اثرگزار بوده است.
محمد حسین کاشف الغطاء
مراثی
موسیقی معنوی
آرایههای بدیعی (مراعات نظیر
طباق
عکس
تلمیح
جناس)
2021
02
19
85
100
https://jrla.isca.ac.ir/article_69706_6530fd4e5f9582e8d8da120053682229.pdf
فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی
مطالعات ادبی متون اسلامی
2538-5704
2538-5704
1399
5
20
بررسی نظریۀ تفسیری علامه طباطبایی در رویکرد ناظر به مفسر بر اساس معیارهای کارآمدی
خدیجه
احمدی بیغش
پژوهش حاضر درصدد پاسخگویی به این پرسش است که نظریات تفسیری علامۀ طباطبایی، در رویکرد کارآمد ناظر به مفسر، چگونه مورد توجه قرار گرفته است؛ بررسی تحلیلی و توصیفی نظریات تفسیری ایشان در رویکرد ناظر به مفسر، نشان می دهد با وجود تعریف علامه از تفسیر که آن را فهم مراد خداوند به عنوان مؤلف قرآن، می داند؛ اما ایشان نظریات تفسیری خود را در رویکرد ناظر به مفسر نیز مورد بررسی و مداقه قرار داده است. بررسی نظریات ایشان با توجه به روش اجتهادی و قرآن به قرآن، در تفسیر المیزان فی تفسیر القرآن، میزان تطابق با معیارهای کارآمدی و مقبولیت را آشکار می دارد.
قرآن
نظریۀ تفسیر
معیارهای کارآمدی
رویکرد ناظر به مفسر
علامۀ طباطبایی
2021
02
19
101
118
https://jrla.isca.ac.ir/article_69707_1c217afcbbade68c5db7fc1881e3796d.pdf
فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی
مطالعات ادبی متون اسلامی
2538-5704
2538-5704
1399
5
20
کاربست واقعگرایانه و غیر کنایی رنگهای سیاه و سفید در قرآن کریم و اشعار حافظ
رضا
رفیعی راد
رنگها اگرچه تنها بازتاب طول موج خاصی هستند، اما در تمدنهای بشری، محملی برای بیان احساسات، توصیفات، تخیلات، رمزها و نمادها و دیگر شئونات انسانی شدند. اهمیت این موضوع چنان است که رنگها، هم در زبان مخلوقات و هم در کتابهای آسمانی در زبان خالق، با اشکال و مفاهیم مختلف مورد استفاده قرار گرفتهاند. شعر حافظ نیز مملو از کارکردهای بیانی مختلف از رنگ است. دو رنگ سیاه و سفید که دلالتهایی بر ظلمت و نور، شب و روز، تاریکی و روشنایی دارند، به دلیل ظرفیتهای قابل توجهی که در تصویرسازی دارند، هم به صورت کنایی و هم به شکلی غیر کنایی، در این دو متن شریف بهکار رفتهاند. این مقاله با روش توصیفی – تحلیلی و تطبیقی، به این نتیجه میرسد که هم قرآن و هم اشعار حافظ، دو رنگ سیاه و سفید را هم از جنبههای کنایی و هم به صورت غیر کنایی با بیانی طبیعتپرداز و واقعگرا مورد استفاده قرار دادهاند که این کاربست رویکرد اصلی این جستار به شمار میرود. در بعضی موارد، کارکرد غیر کنایی آنها مانند توصیف رنگ دست در معجزۀ موسی7 همچنین رنگ پدیدههای طبیعی کاملاً بر هم منطبق است. از دیگر کارکردهای غیر کنایی این دو رنگ در قرآن، میتوان به رنگ راههایی که در کوهها وجود دارند، رنگ نور صبحگاهی، عیب و بیماری و خشک شدن گیاه و در اشعار حافظ هم به توصیف چهرۀ پیامبر اکرم6 و نیز رنگ مار افعی اشاره نمود.
"کنایه"
"رنگ"
"سیاه و سفید"
"قرآن کریم"
"حافظ"
2021
02
19
119
136
https://jrla.isca.ac.ir/article_69708_efb3cb397859aaedcf91370d6bfc1297.pdf