2024-03-29T17:17:47Z
https://jrla.isca.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=35
فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی
مطالعات ادبی متون اسلامی
2538-5704
2538-5704
1391
01
1
عناصر ادبی و هنری در داستان یوسف (ع) از نگاه سید قطب
خلیل
پروینی
یحیی
امینی
داستان یوسف (ع) در قرآن بر خلاف سایر داستانهای پیامبران تنها داستانی است که یکجا و به صورتی تقریبا مفصل و کامل بیان شده و این امر مفسران، ادیبان و ناقدان بزرگ چون سید قطب را که کتاب التصویر الفنی او نقطۀ عطفی در مطالعات ادبی و هنری قرآن به شمار میرود، برآن داشته است تا در هنگام تفسیر این سوره، به گوشههایی از جلوههای هنری وادبی این داستان پرداخته، زمینه را برای پژوهشهای مستقل در این خصوص فراهم کنند، لذا در این مقاله سعی کردهایم به بررسی، تحلیل و طبقه بندی برخی از عناصر ادبی و هنری داستان از جمله عنصر شخصیتپردازی، صحنهپردازی و عناصری همچون گفتگو، کشمکش، پیرنگ و همچنین عناصرادبی آن مانند عنصر عاطفه، خیال، اسلوب و فکر بپردازیم تا ملاحظه شود قرآن در بیان داستانهای خود تا چه حد از اسلوب و شیوۀ هنری وادبی بهره جسته و چگونه زبان هنر و ادبیات را وسیلهای مناسب و شایسته در خدمت اهداف تربیتی و هدایتی خود قرار داده است، به طوری که همین شیوۀ قرآن، در چند دهه گذشته باعث شده تا نظریۀ هنر و ادب اسلامی در اشکال مختلف آن مانند داستان اسلامی و نمایشنامۀ اسلامی با الهام از شیوۀ داستا نپردازی قرآن پدید آید، از این رو مطالعۀ ویژگیهای هنری و ادبی بهترین قصۀ قرآن از زبان سید قطب که خود با الهام از هنر قرآن از پیشگامان نظریۀ هنر و ادب اسلامی میباشد، به فهم و ترویج این نظریه که امروزه طرفداران فراوان پیدا کرده است، بسیار یاری میرساند.
عناصر داستانی
عناصر ادبی
سید قطب
سوره یوسف
داستان یوسف
2012
08
22
9
31
https://jrla.isca.ac.ir/article_127_284652d54c30a080e2d01e8dccdff010.pdf
فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی
مطالعات ادبی متون اسلامی
2538-5704
2538-5704
1391
01
1
بینامتنیت قرآنی در صحیفه سجادیه
عباس
اقبالی
فاطمه
حسن خانی
دعا، تبلور استمداد از سرچشمة فیض و پاسخ به یکی از اساسیترین نیازهای متعالی بشر است و هر انسانی فارغ از کیش و آیینی خاص و به فراخور شخصیت و رویکردهای فکری خود به آن تمسک میجوید. سابقة دعا در ادب عربی و جایگاه آن در ادب و فرهنگ اسلامی؛ به ویژه در سیرة معصومین علیه السلام و نقش دعا در توجه دادن مردم به حقیقت مینوی(Numinous) موجب رونق ادب دعا شده و نصوصی را به ارمغان آورده است که صحیفة سجادیه، برترین نمونة آن میباشد. هرچند ویژگیهای نصوص این دعاها متمایز از متنهایی است که در اغراضی مانند مدح، غزل، فخر، اعتذار و...آفریده شدهاند ولی تحلیل و معناشناسی این متنها بسان دیگر متنهای ادبی، مستقل و فارغ از دیگر نصوص میسر نیست و از آ نجا که بسیاری از فرازهای این ادعیه با آیات شریفه قرآن ارتباط و تعامل دارند، ارزیابی و نقد این ارتباط و تعامل در ذیل عنوان «بینامتنی» (intertextuality) یا «تناص» قرآنی عنایتی خاص میطلبد و این مقاله به این مهم پرداخته است.
دعا
حقیقت مینوی
ادب دعا
بینامتنی
صحیفه سجادیه
قرآن
2012
08
22
31
44
https://jrla.isca.ac.ir/article_128_5728cad26ba09554b40a0763b0b60781.pdf
فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی
مطالعات ادبی متون اسلامی
2538-5704
2538-5704
1391
01
1
تحلیل چندصدایی در قرآن کریم براساس نظریه منطق مکالمه میخاییل باختین
غلامرضا
پیروز
میخاییل باختین یکی از بزرگترین نظریهپردازان قرن بیستم، مفاهیم کلیدی گفت وگو و چندآوایی را در عرصۀ رویکردهای زبانی و ادبی ارائه کرده است. نظریههای باختین بر مفهوم دیالوگ استوار است که از نظر وی از سه عنصر تشکیل میشود: سخنگو، شنونده- مخاطب و رابطۀ میانِ سخنگو و شنونده. او مفهوم دیالوگ را در تقابل با مفهوم مونولوگ (تکصدایی) قرار میدهد که توسط یک نهاد، یک فرد و یک قدرت به کار گرفته میشود. باختین با زبانِ تک آوا به نفعِ زبانِ چندآوا مخالفت میکند. متنی که تک آوا باشد در خدمتِ نظام سلطه و هژمونیِ گروههای استبدادی قرار میگیرد و تنها متون چندصدایی و تعدد صداها، منویاتِ جوامعِ فرودست و زیرِسلطه را انعکاس میدهد. در این مقاله برخلاف دیدگاه نظریهپردازانی که قرآن کریم را متعلقّ به جوامعِ اساطیری و کلاسیک میدانند که نظا م تک آوا را تقویت میکند، درنظر است براین تلقّی تکیه گردد که با توجّه به ظرفیتها و قابلیتهای ماهوی قرآن کریم این اثر را باید یک کتابِ چندآوا درنظر گرفت که در جای جایِ این اثرِ متعالی، تئوری منطقِ مکالمۀ باختین قابل رصد و مشاهده است.
قرآن کریم
باختین
منطق مکالمه
چندصدایی
تک صدایی
2012
08
22
44
59
https://jrla.isca.ac.ir/article_129_ecc101cc43e4984285fe4c1dea88ac60.pdf
فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی
مطالعات ادبی متون اسلامی
2538-5704
2538-5704
1391
01
1
زبانشناسی مفهوم متن در قرآن کریم
حسین
شمس آبادی
اصغر
مولوی نافچی
گرچه سخن دربارۀ اعجاز قرآنی و بلاغت آن از دیدگاه زبانشناسی بسیار است، اما در این جستار میکوشیم تا به حقیقت این اعجاز و جایگاه قرآن کریم در زبان و اعجاز گفتاری آن بپردازیم و بر این نکته تأکید ورزیم که آدمی میتواند تنها به برخی از جنبههای این اعجاز آن هم با تلاش گسترده و داشتن تخصص در مفاهیم آن و آشنایی با گفتمان ویژة قرآنی پی ببرد. اگر به متون قرآنی نگاهی بیندازیم، در خواهیم یافت که گونههای گفتمان قرآنی همگی بر پایه دادهها و اطلاعات زبانی است که ابزاری برای تأویل مبتنی بر درک مفهوم ترجیحی متن به شمار میرود. در این روند تلاش میشود تا یکپارچگی قرآنی در سورهها و آیات و احکام آن و نیز نگرش آن از واقعیت یا شکلدهی واقعیت جدید آشکار گردد. در این مقاله، سخن خود را بر پایۀ دیدگاهی زبانشناسی به ساختار متن قرآن کریم استوار میسازیم و با مراجعه به این کتاب آسمانی و نمونههای کاربردی آن را استخراج میکنیم و در راستای این دیدگاه عناصر تشکیل دهندۀ این گفتمان را بررسی مینماییم.
قرآن کریم
زبانشناسی
متن
ساختار
واژه
معنا
اعجاز
تفسیر
2012
08
22
59
69
https://jrla.isca.ac.ir/article_130_980a8eeded678f2df341bc3378df15ec.pdf
فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی
مطالعات ادبی متون اسلامی
2538-5704
2538-5704
1391
01
1
بن مایه های ادبیات مقاومت در قرآن
سید فضل الله
میرقادری
حسین
کیانی
مقاومت از اصول اولیۀ زندگی بشری است که انسان بدون بهرهمندی از آن هرگز قادر به زندگی نخواهد بود. قرآن آن را واجب شرعی و ضرورت بشری میداند که فقدان آن، موجب فساد در زمین خواهد شد. ادبیات مقاومت که به دنبال همین ضرورت به وجود آمده است، اساس و بنمایۀ قرآنی دارد. در این مقاله پس از نگاهی کوتاه به مقاومت و ادبیات مقاومت، برای دستیابی به بنمایههای ادبیات مقاومت در قرآن، ویژگیهای مقاومت، پدیدههای مورد مقاومت و گونههای مقاومت در قرآن مورد واکاوی قرارگرفت. پژوهش انجام شده نشان میدهد که قرآن، مقاومت را واجب شرعی و ضرورتی گریزناپذیر میداند و برای آن ویژگیهایی همچون فطری و شرعی بودن، فراگیر و هدفدار بودن، قداست و... قرار داده است و گرایشهای نفسانی و رذایل اخلاقی دیگران، ناهنجاریهای اجتماعی، حاکمان جور، تجاوزگران، اشغالگران و خرافهها را از پدیدههای مورد مقاومت میداند و تصریح کرده است که مقاومت، گونهای واحد ندارد، بلکه براساس هر پدیدۀ منفی، گونۀ ویژۀ آن به کار میرود.
قرآن کریم
ادبیات مقاومت
بن مایه ها
دفاع
2012
08
22
69
97
https://jrla.isca.ac.ir/article_131_a7bdac3fe91f5ba2047432fa4f41d78f.pdf
فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی
مطالعات ادبی متون اسلامی
2538-5704
2538-5704
1391
01
1
رثای حسینی در اشعار عربی قرن سوم
حمیدرضا
مشایخی
ورود حماسۀ کربلا به حیطة شعر و ادبیات یکی از عوامل ماندگاری و پایایی آن به شمار میآید، زیرا قالب تأثیرگذار و نافذ شعر و مرثیه، میان دلها و عاطفهها از یک سو و حادثۀ عاشورا از سوی دیگر پیوند زد و احساس غم، حسرت و خشم را در مخاطبان بر افروخت و باعث به وجود آمدن غنیترین ذخائر فکری و احساسی شیعی در زمینۀ ادبیات گردید. تاریخ سرایش رثای حسینی، صرف نظر از شواهدی که از وجود آن پیش از واقعۀ عاشورا حکایت دارد، از حادثۀ کربلا آغاز گشت و ادبیات عربی را غنی و پربار نمود. انگیزههایی چون اعتقاد دینی و نیل به پاداش اخروی، جذابیت شخصیت امام حسین(ع) حادثۀ غم انگیز کربلا و شدت تراژدی آن باعث شد تا شاعران شعرهایی بدیع و پربار را در قالب رثا بسرایند. واژگان ساده و دلنشین و دارای بار عاطفی مناسب، وزنهای گوناگون، پیوند ناگسستنی آن با اصول شیعی به همراه عاطفه صادقانه، تصاویر هنری زیبا و متنوع و دارای قدرت القایی بالا و تخیلات شاعرانه از یک بعد و پرداختن به جنبههای تاریخی کربلا، بیان حقانیت اهل بیت (ع) و ستمهای وارده به آنها از بعد دیگر، زمینۀ ظهور یکی از سوزناکترین مراثی قرن سوم را فراهم آورد و صحنههایی واقعی از آن را برای مورخان و مقتلنویسان به نمایش گذارد.
کربلا
شعر
اهل بیت
رثا
شیعه
شاعر
امام حسین
2012
08
22
97
119
https://jrla.isca.ac.ir/article_132_40a6f11fbb943a624d6394c48abc0429.pdf
فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی
مطالعات ادبی متون اسلامی
2538-5704
2538-5704
1391
01
1
امام زمان (ع)، نوستالوژی آینده گرا در اشعار سلمان هراتی
احمد
غنی پور ملکشاه
رضا
عبادی جم خانه
علی اصغر
خوشه چرخ
نوستالوژی nostalgia را میتوان به طور خلاصه، یک احساس درونی تلخ و شیرین نسبت به اشیا، اشخاص و موقعیتّ گذشته تعریف کرد. احساس نوستالوژی از نظر روا نشناسان، نتیجة حسرت بر گذشته، یادآوری خاطرات کودکی و نوجوانی، احساس غربت، مرگ اعضای خانواده و حسرت آرمانشهر و گذشتة تاریخی است. نوستالوژی در ادبیاّت، رفتاری است که معمولاً ناخودآگاه در شاعر یا نویسنده بروز میکند و متجلّی میشود و از همین رو، اهمّیّتی سبکشناختی پیدا میکند. نوستالوژی در چارچوب سبکشناسی مؤلفمدار به ویژه هنگام بررسی روانشناختی اثر، بسیار اهمّیتّ مییابد. در بررسیهای جدید ادبی، نوستالوژی را به دو گونة شخصی و اجتماعی تقسیم میکنند. نوستالوژی در ادبیاّت دورة معاصر، نمود بیشتری یافته است، چرا که سرخوردگیهای اجتماعی، عشق و دوری از وطن، شکستهای سیاسی، بیعدالتی و فقر عمومی و بیماریهای اجتماعی نیز از عوامل پدیدآورندة این حس فردی جمعی است، چنان که در اکثر اشعار شاعران معاصر ایران دیده میشود. این پژوهش نیز بر آن است، مبانی نظری و مفهوم نوستالوژی را در دو محور نوستالوژی فردی و جمعی و نیز عوامل نوستالوژی انتظار و آیندهگرا را در اشعار ادبیاّت شاعران دورة معاصر ایران به ویژه سرودههای سلمان هراتی در ارتباط با امام زمان (عج) بررسی و تحلیل نماید. اشعار مطرح شدة سلمان هراتی، موضوعاتی است که توجّه کافی به آنها در عصر جهانی شدن، زمینه را برای جهانیسازی و درک اندیشة نجاتبخش مهدویتّ هموار میکند. آنچه ضرورت دارد، این است که اولا،ً مبانی و اصالت این تفکّر، بازشناسی و تبیین شود. ثانیا،ً ابعاد، جامعیتّ و جذابیتّ اندیشة ظهور مُنجی در تفکّر شیعی و در اشعار شاعران معاصر از قبیل سلمان هراتی برای جهانیان و شیعیان معرّفی گردد.
2012
08
22
119
137
https://jrla.isca.ac.ir/article_133_6004a28e9a05e0f330c36510c726db43.pdf
فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی
مطالعات ادبی متون اسلامی
2538-5704
2538-5704
1391
01
1
سنت جهانی دفاع از شعر و بررسی دیدگاه های عبدالقادر جرجانی در کتاب دلائل الإعجاز فی القرآن
فرزاد
قائمی
یکی از سنتهای ادبی مهم در نقد ادبی، از دیرباز، پاسخهایی بوده است که مدافعان شعر در برابر انتقادات منتقدان ابراز داشتهاند. در تاریخ ادبیات غرب، این انتقادها با افلاطون، و دفاعیهها از آن نیز، با ارسطو آغاز میشود. در دورۀ تمدن اسلامی نیز از صدر اسلام، مخالفانی برای شعر وجود داشتهاند که خواه ناخواه در برابر آنها مدافعانی نیز باید به وجود میآمدند. یکی از این مدافعان، عبدالقاهر جرجانی است و مبحث اول از کتاب دلائل الاعجاز فی القرآن او رسالهای مستقل است که میتواند دفاعیة جرجانی از موجودیت شعر به شمار آید. این جستار، ضمن مروری بر سنت جهانی دفاع از شعر، به تحلیل دیدگاههایی میپردازد که جرجانی در راه نیل به این منظور مطرح کرده است.
جرجانی
بلاغت
دلائل الاعجاز فی القرآن
شعر
دفاع از شعر
2012
08
22
137
157
https://jrla.isca.ac.ir/article_136_d70a5995ecaad17fcea80bac3a88bee6.pdf
فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی
مطالعات ادبی متون اسلامی
2538-5704
2538-5704
1391
01
1
بازتاب زیبایی شناختی و جامعه شناختی آیات و احادیث در شعر بهار
مرتضی
محسنی
فرهنگ جامعۀ ایرانی به عنوان فرهنگی شرقی در درازنای تاریخ حیات اجتماعیاش، فرهنگی دینی بوده است. ایرانیان نیز در دورههای مختلف به ویژ ه پس از اسلا م با تمسک به متون دینی به برساختن باورهای خود روی آوردند. ملکالشعرای بهار به علت شناخت عمیقش نسبت به فرهنگهای ایران پیش از اسلام و پس از آن، آشنایی با تحولات جدید جهانی و مخاطبشناسی، توانست حلقۀ اتّصال فرهنگ جامعۀ سنتی و جدید ایران باشد. وی با تأثیرپذیری از فرهنگ قرآنی و نبوی و با حضور همه جانبه در فعالیتهای اجتماعی عهد مشروطه و پس از آن، با آیات و احادیث به طر ح بخشی از افکار امروزیِ دیوانش پرداخته است. این مقاله در آغاز میکوشد نیاز جوامع را به دین بازگو و تصریح کند که فرهنگ جامعۀ ایرانی به خصوص پس از اسلام فرهنگی دینی بوده است. آ نگاه نشان دهد که بهار به عللی چون علت شخصیتی و اجتماعی، متأثر از فرهنگ دینی اسلام در پنج دهۀ حیات شاعریِ خود، به چه میزا ن به آیات و احادیث در طرح افکار امروزی گرایش دارد. همچنین نویسنده برای تبیین جنبههای زیباییشناختی اشعاری که بهار در سرودن آن از آیا ت و احادیث تأثیر پذیرفته، به تقسیمبندی و تحلیلهایی در حوزههای قالب، موضوع، چگونگی طرح آیات و احادیث دست زده است.
دین
فرهنگ دینی
آیه
حدیث
ملک الشعرای بهار
شعر مشروطه
2012
08
22
157
175
https://jrla.isca.ac.ir/article_137_02cc346c60ed3a3487422398822d9802.pdf
فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی
مطالعات ادبی متون اسلامی
2538-5704
2538-5704
1391
01
1
بررسی نماز در قرائتهای عرفانی در گسترۀ ادبیات فارسی
حمیدرضا
سلیمانیان
در فرهنگ و تمدّن اسلامی به واسطۀ تعدّد و تنوّع نظامها و مکاتب شناختی، حوزههای گوناگونی چون فقه، کلام، فلسفه، عرفان مجال ظهور یافت. گرچه مهمترین خاستگاه معارفِ عرفانی، شریعت است، به نظر میرسد در مبانی نظری و عملی، تفاوتی فاحش با سایر حوزههای معرفتی دارد. این تفاوت در برداشتها و استنباطهای عارفانه از بسیاری ارکان دینی و شریعتی، فی المثل نماز، هویدا است. توجه به بواطن، معانی و روح عبادات در برابر ظاهرگرایی، تفکّر و تعقّل در حوزۀ شریعت و تکیه بر احوالات خاص عارفانه و حضور قلب، از مهمترین ارکان اعتقادی عرفان است که آن را در تقابل با شریعت مداری صرف قرار میدهد. این اصول و قواعد نظری در قرائتهای عارفانه در باب خالصترین وسیلۀ ارتباطی انسان با خدا یعنی نماز آشکار است. در حیطۀ تعالیم عملی نیز توصیههای عارفان بر مراقبت از نفس، ترک خودبینی، اخلاص در عبادت و دفع سایر مقاصد دنیوی و اخروی در دینداری، و در نهایت ترک عادتپرستی مبتنی است. تعالیم عملی عرفان نیز در باب نماز مشحون از این نکتهسنجیها میباشد. مقالة حاضر ضمن توجه به این مبانی نظری و عملی، نماز را در قرائتهای عرفانی در گسترۀ ادبیات فارسی مورد بررسی قرار داده است.
نماز
شریعت
عرفان نظری
عرفان عملی
ادبیات فارسی
2012
08
22
175
196
https://jrla.isca.ac.ir/article_138_af5bd3f22cb0043e601824f1a6a5ead4.pdf