گفتمان خطبه امام سجاد(ع) در کوفه بر اساس بافت متنی و موقعیتی

گفتمان، نقدی ادبی است که به خوانش متون در تأویل‌های مختلف می‌پردازد و هدفش از یک سو، بیان زیبایی‌ها، تصویرگری‌ها و تأثیر بر خواننده و میزان نوآوری و خلاقیت متن می‌باشد؛ و از سوی دیگر، متون ادبی به واسطه‌ی چند لایه‌بودنش، با تأویل‌ها و تفاسیر مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی همراه است. هدف اصلی خطیب، اقناع مشارکین است. به همین سبب، باید با مقیاس‌های اقناعی، فنون گفتمان، چگونگی تبلور و شکل‌بندی معنا و پیام واحدهای زبانی در ارتباط با عوامل بافت متنی(درون-زبانی) و بافت موقعیتی(بیرون‌زبانی) نظیر بافت‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی آشنایی داشته باشد تا بتواند در اقناع مخاطبان از چگونگی تکوین معنا و ابزارهای آن استفاده کند.
خطبه‌ی امام سجاد(ع) پس از واقعه‌ی عاشورا و در زمانی که کوفیان تحت تأثیر خطبه‌ی حضرت زینب(س) و حضرت ام‌کلثوم(س) گریان و پشیمان بودند، ایراد گردید و قیام‌های بعدی مثل قیام توابین و قیام مختار را پایه‌ریزی کرد. این مقاله نشان می‌دهد که گفتمان خطابه‌ی ایشان(ع) از دیدگاه بافت متنی سرشار از ویژگی‌های بی‌نظیر ادبی، بلاغی و خطابی است. به‌کارگیری الفاظ و مفاهیم رایج، استفاده از فنون مختلف اقناع هم‌چون سوگند، تأکید، تکرار، انذار و ترغیب، به‌کارگیری هنر معانی، بیان و بدیع و نیز تناسب و همراهی بافت‌های ساختاری و متنی با بافت‌های موقعیتی تأثیر خطبه را چندین برابر کرده است. در این مقاله، ضمن اثبات شناخت بالای خطیب، با ویژگی‌های تأثیرگذار خطبه، به تجزیه و تحلیل ساختارها و بافت متنی و موقعیتی آن خواهیم پرداخت.