تصویرپردازی ادبی در مراثی عصر انحطاط با رویکرد به ساختارهای زیبا شناسی (بررسی موردی: جلد پنجم مجموعۀ ادب الطّف)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه رازی

10.22081/jrla.2020.55375.1239

چکیده

شاعران، تصویر را جزء جدایی ناپذیر شعر خود دانسته و ناقدان از این منظر به تحلیل و ارزیابی آثار ادبی پرداخته‌اند. از این میان، شعر عاشورایی به عنوان بخش عظیمی از میراث ادبیات متعهّد همواره به دنبال بازآفرینی این حادثه تراژدیک و تأثیرگذار بوده است. روشن کردن این بخش از زیبایی‌های ادبی در شعر عاشورایی عصر انحطاط هدفی است که در این پژوهش دنبال می‌کنیم. افزون برآن، هدف اصلی این مقاله، بررسی چند و چون تصاویر هنری سوگ‌ سروده‌های این دوره و تشخیص تصاویر پویا و متحرک در میان آنهاست. برای این منظور، با در پیش گرفتن روش توصیفی- تحلیلی با تکیه بر تشبیه و استعاره که خاص شاعران عصر انحطاط است، به بررسی سوگنامه‌های جلد پنجم از مجموعۀ ادب الطّف می‌پردازیم؛ برای این منظور، از نمودار مورد نیاز استفاده کردیم تا خواننده دیدی آماری نسبت به اینکه شاعر تا چه حد ذوق ادبی خویش را در درون مایۀ مفاهیم دینی، عبادی و سیاسی خویش جای داده و چه اندازه از تصاویر ادبی را جاندار و متحرک کرده است، به دست آورد. ارائه تصاویر جدید، حضور برجسته عناصر عاطفی در اشعار عاشورایی، تنوع و گستردگی عناصر تشکیل دهنده این تصاویر، بخشی از نتایج این پژوهش به شمار می‌روند. نویسندگان در این جستار درصدد آن بوده تا رسالت تصویر در شعر عصر انحطاط را از طریق دلائل علمی و بررسی موضوعی نشان دهد و از این طریق قابلیت‌ها را بازشناسی کرده و توانایی آنها را در کاربرد تصویرپردازی هنری در عصر جمود فکری و هنری تبیین کنند.

کلیدواژه‌ها


1. ابن منظور، محمد بن مکرم (1998)، لسان العرب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
2. احمد بدوی، احمد (1964ق)، أسس النقد الأدبی عند العرب، ط 2، فلاجة: مکتبة نهضة مصر.
3. امین، محسن (1964)، الدر النضید فی مراثی السبط الشهید، دمشق: سنجقد عام.
4. بطل، علی (1983)، الصورة الفنیة فی الشعر العربی حتی آخر القرن الثانی الهجری، ط 3، بیروت: دارالاندلس.
5. پروینی، خلیل (1379)، تحلیل عناصر ادبی و هنری داستان‌های قرآن، چاپ چهارم، تهران: مؤسسة الإنتشار العربی.
6. پورنامداریان، تقی (1381)، سفر در مه، تهران: نگاه.
7. تفتازانی، سعدالدّین (1376)، مختصرالمعانی، چاپ سوم، قم: انتشارات دارالفکر.
8. جرجانی، عبدالقاهر (1422ق/ 2001)، أسرار البلاغة، بیروت: دارالکتب العلمیة.
9. ـــــــــــــــــــــــــــ، (1989)، دلائل الإعجاز، تعلیق محمود محمد شاکر، ط 2، قاهرة: مکتبة الخانجی.
10. جوهری، ابونصر اسماعیل بن حماد (1998)، الصحاح، بیروت: دارالفکر.
11. خزعلی، انسیه و نرگس انصاری (1392)، «تصویرپردازی شعری در شعر عاشورایی فارسی و عربی (تصویر استعاری)»، دو فصلنامۀ پژوهش‌های ادبیات تطبیقی، دورۀ 1، شمارۀ 1 (پیاپی 1)، صص47-69.
12. سکاکی، ابو یعقوب یوسف بن محمد (1420ق)، مفتاح العلوم، ط 1، بیروت: دارالکتب العلمیة
13. شبر، سید جواد (1409ق)، أدب الطف أو شعراء الحسین، بیروت: دار المرتضی.
14. شفیعی­کدکنی، محمدرضا (1375)، صور خیال شعر فارسی، چاپ ششم، تهران: انتشارات آگاه.
15. شمیسا، سیروس (1372)، بیان، چاپ اول، تهران: فردوس.
16. شیرازی، فریدون (1384)، «واج‌آرایی و واج‌زدایی در شعر»، مجله زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوی، شمارۀ 4، صص 42-52.
17. صالح، بشری موسی (1994)، الصورة الشعریة، الطبعة الأولی، دمشق: مرکز الثقافی العربی.
18. ضیف، شوقی (1963)، الرثاء، قاهره: دائرة المعارف.
19. عبدالمنعم الخفاجی، محمد (بی‌تا)، دراسات فی النقد العربی الحدیث و مذاهبه، قاهرة: دار الطباعة المحمدیة.
20. عزام، محمد (2001)، النص الغائب، الطبعة الأولی، دمشق: اتحاد الکتاب العرب.
21. فتوحی، محمود (1385)، بلاغت تصویر، چاپ دوم، تهران: سخن.
22. قائمی، مرتضی و مجید صمدی (1390)، «تصویرپردازی‌های زنده در خطبه‌های نهج البلاغه»، مجله انجمن زبان و ادبیات عربی علمی پژوهشی، شمارۀ 1، صص 131-152.
23. کرباسی، محمد صادق (1421ق)، المدخل فی الشعر الحسینی، لندن: المرکز الحسینی للدراسات.
24. محسنی، علی اکبر (1390)، دانش معانی، کرمانشاه: انتشارات دانشگاه رازی.
25. مشایخی، حمیدرضا (1391)، «رثای حسینی در اشعار عربی قرن سوم»، فصلنامۀ ادبیات دینی، سال اول، شماره اول، صص 97- 116.
26. مقدسی، انیس (1981)، المختارات السائرة من روائع الأدب العربی، ط 5، بیروت: دار العلم للملایین.
27. ناصف، مصطفی (1983)، الصورة الأدبیة، بیروت: دارالأندلس.
28. ناصیف، امیل (بی­تا)، اروع ماقیل فی الرثاء، بیروت: دارالجیل.
29. هاوکس، ترنس (1377)، استعاره، تهران: مرکز.