تحلیل گونه‌های مختلف بینامتنی قرآن و میراث ادب عربی در حماسۀ«کربلاء» سروده سعید العسیلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه حکیم سبزواری

10.22081/jrla.2020.55041.1228

چکیده

وظیفۀ اصلی بررسی‌های بینامتنی کشف لایه‌های آشکار و پنهانی است که در شکل‌گیری یک اثر ادبی تأثیر داشته‌اند و شاعر یا ادیب در غنی‌ساختن اثر خود از آن‌ها سود جسته است. منظومۀ حماسی و بلند «کربلاء» سروده شاعر معاصر لبنانی «سعید العسیلی» از جمله حماسه‌های مهم و درخور توجه ادبیات معاصر عربی به شمار می‌رود. عسیلی در سرایش این منظومه که بالغ بر 6000 بیت می‌باشد از آبشخورهای متنوع فکری، ادبی و تاریخی بهره برده است. مقاله حاضر می‌کوشد به روش توصیفی-تحلیلی و از طریق بررسی بینامتنی مهمترین عناصری که در ساختار یا مفاهیم شعری این منظومه مؤثر بوده را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد؛ در یک نگاه کلی می‌توان گفت این منظومه حماسی با قرآن، نهج البلاغه، اشعار شاعران کلاسیک و معاصر عربی و امثال و حکم مشهور، روابط بینامتنی دارد و این روابط در هر سه صورت «اجترار»، «امتصاص» و «حوار» جلوه‌گر شده است که نشان از گسترۀ معلومات ادبی شاعر و مهارت شعری وی دارد.

کلیدواژه‌ها


1. آمدى، عبدالواحد بن محمد (1410ق)، غرر الحکم و درر الکلم‏، مصحح سید مهدى رجایى، قم: دار الکتاب الإسلامی‏.
2. ابن بابویه، ابوجعفر محمدبن علی‌بن حسین (1413ق)، من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
3. ابوتمام، حبیب بن اوس طایی (1992)، شرح دیوان ابی تمام، ضبطه وشرحه شاهین عطیة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
4. احمدی، بابک (1378)، ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز.
5. امین، سید حسن، 1408 ق، مستدرکات أعیان الشیعة، بیروت‏: دار التعارف.
6. امین‏، سید محسن (1406ق)، أعیان الشیعة، بیروت: دار التعارف للمطبوعات‏.
7. امینی، عبد الحسین (1383)، الغدیر فی الکتاب والأدب والسنة، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
8. امینی، محمد هادی (1392)، تجلی نهج البلاغه بر ادبیات عرب، ترجمۀ سید مهدی نوری کیذقانی و سید مرتضی حسینی، نهران: بنیاد نهج البلاغه.
9. بستانی، فؤاد افرام (1423ق)، المجانی الحدیثة، الطبعة الثانیة، قم: ذوی القربی.
10. ثعالبی (بی تا)، یتیمة الدهر، بیروت: دار الکتب العلمیة.
11. حافظ، خواجه شمس‌الدین محمد (1379)، دیوان حافظ، تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: هنرور.
12. خزعلی، انسیه (1383)، امام حسین7 در شعر معاصر عرب، تهران: امیرکبیر.
13. خوارزمى، ابو بکر (1424ق)، الأمثال المولدة، ابوظبى: المجمع الثقافی.
14. رازی، عبدالقاهر محمد بن ابوبکر (1375)، امثال و حکم، ترجمه و تصحیح دکتر فیروز حریرچی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
15. زوزنی، عبداللّه بن حسن (2005)، شرح المعلّقات السبع، تحقیق عبدالقادر الفاضلی، بیروت: المکتبه العصریة.
16. سعدی، ابومحمد مصلح بن عبداللّه بن مشرف (1363)، گلستان، مقدمه و شرح محمد علی فروغی، تهران: جاویدان.
17. سلامه، بولس (1961)، عیدالغدیر، الطبعة الثانیة، بیروت: دارالاندلس.
18. شیروانی، علی (1383)، ترجمۀ نهج البلاغه، قم: دارالعلم.
19. ضاوی، أحمد عرفات (1384)، کارکرد سنت در شعر معاصر عرب، ترجمۀ سید حسین سیدی، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
20. عزام، محمد (2001)، النص الغایب، دمشق: منشورات إتحاد الکتاب العرب.
21. عسیلی، سعید (1982)، مولدالنور، الطبعة الاولی، بیروت: دار الزهراء.
22. ــــــــــــــــــــ، (1986)، ملحمة کربلاء، الطبعة الاولی، بیروت: دار الزهراء.
23. ــــــــــــــــــــ، (1993)، الفروسیة العربیة فی الجاهلیة و الاسلام، الطبعة الاولی، بیروت: دار الزهراء.
24. فاخوری، حنا (1385)، الجامع فی تاریخ الادب العربی، الطبعة الثالثة، قم: ذوی القربی.
25. فولادوند، محمد مهدی (1376)، ترجمۀ قرآن کریم، چاپ سوم، تهران: دار القرآن الکریم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
26. کرکی، خالد (1989)، الرموز التراثیة العربیة فی الشعر العربی الحدیث، الطبعة الاولی، بیروت: دار الجیل، عمان: مکتبه الرائد العلمیة.
27. متنبی، ابوطیب (1403ق)، دیوان المتنبی، بیروت: دار بیروت للطباعة و النشر.
28. معروف، یحیی (1390)، «نقد و بررسی وام‌گیری قرآنی در شعر احمد مطر»، مجله زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی مشهد، شمارۀ 4، بهار و تابستان.
29. موسی، خلیل (2000)، قراءات فی الشعر العربی الحدیث و المعاصر، دمشق: منشورات إتحاد الکتاب العرب.
30. نویرى، شهاب الدین (1423ق)، نهایة الأرب فی فنون الأدب، قاهره: دار الکتب و الوثائق القومیة.
31. هاشمی، أحمد (1379)، جواهر البلاغة، إشراف صدقی جمیل، تهران: الهام.
32. هاشمى، زید بن رفاعى (1423ق)، الأمثال، دمشق: دار سعد الدین.
33. الموقع الرسمی لبلدیة رشاف، ذیل عنوان الحاج سعید العسیلی . http://www.rshaf.net