بسامدهای هیجانی و سحرانگیزی بلاغی«خطبة شقشقیه»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مشهد، میدان آزادی، دانشگاه فردوسی مشهد ، خوابکاه فجر 1 فاز2 .اتاق 138

2 مشهد، میدان آزادی، دانشگاه فردوسی مشهد ، خوابکاه فجر .

10.22081/jrla.2020.54652.1222

چکیده

خطبة شقشقیه از مشهورترین و پرمحتواترین خطابه‌های حضرت علی(ع) است که شامل شکوه‌ها، دادخواهی‌ها و انتقادات از خلفای پیش از خود است، که با فصاحت بیانی واقعیت تلخ جامعه اسلامی و زمامداری خلفای پیشین را با قلم اندیشه به رشته تحریر درمی‌آورد. امام علی(ع) در این خطبه با ساختار خطابی و سیاسی به واکنش در برابر غصب خلافت و بیان بدعت‌ها، انحرافات خلفا و آسیب‌های وارد گشته بر جامعه اسلامی می‌پردازد و برای القای مفاهیم در وجود مخاطب از شیوه‌های ادبی و بلاغی همچون تشبیه، استعاره و مجاز بهره می‌گیرد؛ با بینش نقدی در پدیده‌های اجتماعی و سیاسی عصر خویش برای درونی سازی ارزش‌های معنوی در بافت جامعه اسلامی گام برمی‌دارد و با رویکرد نقادانه شیوه‌های حکمرانی و سیاست‌مداری را مورد تحلیل قرار می‌دهد. مقاله حاضر در پی واکاوی اسالیب بلاغی با تکیه‌بر بسامدهای عاطفی و روحی در خطبة شقشقیه و بار معنایی آن‌ها و با توجه به بافت متن است. در این خطبه مفاهیم ذهنی، ساختار زبانی، اسالیب بیانی در انسجام منحصربه‌فرد به هم پیوند خورده‌اند و با بافت کلامی تأثیرگذار در مخاطب برای آگاهی از شرایط سیاسی و اجتماعی و شیوه‌های حکمرانی در تصویرپردازی بی‌همتا ارائه گشته‌اند، آرایه‌های بلاغی در آن با هنرمندی تمام گزینش یافته، که علاوه بر خلق فضای ادبی، با ساختار کلی سخن امام(ع) در تبیین شرایط ناگوار سیاسی و از هم‌گسیختگی‌های اجتماعی در نتیجه عملکرد ناصحیح خلفای پیشین مناسبتی تام می‌یابد. این پژوهش به ساختار زبانی امام علی(ع) در القای مفاهیم پرمحتوا و تحلیل درون‌مایه‌های این خطبة ارزشمند از جنبه‌های بلاغی می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. ابن ابی الحدید، عبدالحمیدبن محمد المداینی (۱۹۹۵)، شرح نهج‌البلاغه، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
3. ابن منظور، محمد بن مکرم (۱۴۱۴ق)، لسان العرب، بیروت: دارالصادر.
4. ابن میثم بحرانی، کمال‌الدین میثم بن علی (۱۹۸۱)، شرح نهج‌البلاغه، بیروت: دارالعلم الاسلامی.
5. بلاوی، رسول؛ محمد غفوری فر (1436ق)، «الظواهرالأسلوبیة فی خطبة الشقشقیة»، مجلة الدراسات فی العلوم الإنسانیة، دانشگاه تربیت مدرس، السنة 22، العدد 1، علمی پژوهشی، صص 49-68.
6. تفتازانی، سعدالدین (۱۳۸۳)، مختصرالمعانی، طبع 8، بیروت: دارالفکر.
7. جرجانی، عبدالقاهر (۲۰۰۷)، دلائل الاعجاز، بیروت: دارالفکر.
8. دشتی، محمد (۱۳۷۸)، المعجم المفهرس لالفاظ نهج‌البلاغه، چاپ 17، قم: انتشارات أمیرالمؤمنین7.
9. زمخشری، محمودبن عمر (۱۹۷۹)، اساس­البلاغة، بیروت: دارالصادر.
10. شهیدی، سید جعفر (۱۳۷۰)، ترجمه نهج­البلاغه، چاپ سی‌ویکم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
11. طبانة، بدوی احمد (1962)، "علم البیان "دراسة التاریخیة فی أصول البلاغة العربیة، قاهرة: مکتبة الآنجلو المصریة.
12. مشایخی، خرمیان (1393)، «معناشناسی اسلوب نهج‌البلاغه (خطبه ۵-۱)»، فصلنامه ادبیات دینی، شمارۀ ۷، صص 93-111