رابطه آوایی-محتوایی کلام در نهج البلاغه (مطالعه موردی خطبه قاصعه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه خوارزمی تهران

2 زبان و ادبیات عربی. دانشکده ادبیات. دانشگاه خوارزمی. تهران. ایران

10.22081/jrla.2020.55668.1249

چکیده

از میان لایه های چهارگانه ی زبان شناسی (آوایی، معنایی، صرفی، نحوی) لایه های آوایی اولین بخش ماهیت زبانی را تشکیل می دهد که موسیقی خاصی به واژگان بخشیده و نقش مهمی را در انتقال پیام به مخاطبین ایفا می کنند. از آن جا که نهج البلاغه بعد از قرآن عالی ترین نمونه بلاغت و فصاحت به شمار می رود از نشانه های آوایی برای القای معنا به مخاطب بیشترین بهره را برده است، چنان که گزینش و چینش واژگان به گونه ای است که موسیقی الهام بخشی را تداعی کرده و محتوای موضوعی آن را به تصویر می کشد.
این مقاله با تکیه بر روش توصیفی– تحلیلی و با بررسی کیفیت هماهنگی گزینش واژگان توسط امام علی (ع) با آوا و ساختار جملات، به تبیین ارزش معنایی دقیق آوا و ارائه ی جایگاه آن در خطبه ی قاصعه پرداخته است تا به این نتیجه دست یابد که استفاده از آواهای خاص در موقعیت های کلامی مختلف، راه را برای فهم معنای مقصود توسط مخاطب هموار ساخته و اوج بلاغت گوینده را به اثبات رسانده است

کلیدواژه‌ها


1. آل بویه، عبدالعلی و نظری، علیرضا (بی­تا)، هم­آوایی واژگانی و نقش آن در انسجام خطبه‌های نهج البلاغه، فصلنامه ادبیات دینی، شماره3، صص23-44.
2. إبن أبی الحدید، عبد الحمیدبن محمد (1995)، شرح نهج البلاغة، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
3. ابن جنی (1952)، الخصائص، تحقیق محمد علی النجار، ط3، قاهرة: دار الکتب المصریة.
4. ابن فارس، احمد بن فارس (1404ق)، معجم مقاییس اللغة، ضبط و تحقیق عبد السلام محمد هارون، قم: مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الإسلامی.
5. ابن منظور، محمدبن مکرم (1988)، لسان العرب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
6. إبن میثم بحرانی، کمال الدین علی (بی‌تا)، شرح نهج البلاغة، بیروت: مؤسسة فقه الشیعة.
7. أبو زید، أحمد (1992)، التناسب البیانی فی القرآن، رباط: الدار البیضاء.
8. اختیار، منصور (1348)، معنی شناسی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
9. اسدی، عادل حسن (2006)، من بلاغة الإمام علی7 فی نهج البلاغة، قم: مؤسسة المحبین.
10. انیس، ابراهیم (1374)، آواشناسی زبان عربی، ترجمۀ ابوالفضل غلامی و صفر سفیدرو، چاپ اول، قم: نشر اسوه.
11. باقری، مهری (1367)، مقدمات زبان شناسی، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.
12. بی­یرویش، مانفرد (1363)، زبان شناسی جدید، ترجمۀ محمد رضا باطنی، چاپ دوم، تهران: نشر آگاه.
13. پورفرزیب، إبراهیم (1377)، تجوید جامع، چاپ دوم، تهران: نشر سمت.
14. پیر کومله، مائده (1393)، بررسی دلالی و معنایی سوره مریم، پایان نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران.
15. تجلیل، جلیل (1367)، جناس در پهنه ادب فارسی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
16. حاجی زاده، مهین (1388)، «بررسی و تحلیل نگرش‌های آوایی و واج شناسی ابن جنی»، مجله علمی پژوهشی زبان و ادبیات عربی، شمارۀ 1، صص41-63.
17. حسنی، منصوره (1393)، بررسی مقایسه‌ای ساختار آوایی خطبه ها و نامه‌های نهج البلاغه، پایان نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه قزوین.
18. حق شناس، علی محمد (1376)، آواشناسی (فونتیک)، چاپ پنجم، تهران: چاپ نقش جهان.
19. خاقانی، محمد و یوسف فضیلت (1385)، «دلالت آوایی در آیه‌های وعد و وعید قرآن کریم»، دو فصلنامه قرآن در آیینه پژوهش، سال اول، شمارۀ 10، صص79-101.
20. دشتی، محمد (1386)، ترجمه نهج البلاغه، چاپ اول، تهران: نشر سرور.
21. سالم، شیرین و مهین حاجی زاده (1391)، «زیباشناسی گونه‌های جناس در نهج البلاغه»، پژوهشنامه علوی پژوهشگاه علوم انسانی، سال 3، شمارۀ 1، صص67-90.
22. صفوی، کوروش (1386)، آشنایی با معنی شناسی، تهران: نشر پژواک کیوان.
23. عاملی، معین دقیق (2012)، دروس فی البلاغة، ط1، بیروت: دار جواد الأئمة.
24. عباس، حسن (2004)، خصائص الحروف العربیة و معانیها، دراسة، بیروت: منشورات إتحاد الکتاب العرب.
25. عکاشة، محمود (1426)، التحلیل اللغوی فی ضوء علم الدلالة، قاهرة: دار النشر الجامعات.
26. علایلی، عبداللّٰه (1988)، تهذیب المقدمة اللغویة، بیروت: دار السؤال.
27. علی الصغیر، محمد حسین (2000)، الصوت اللغوی فی القرآن، بیروت: دار المؤرخ العربی.
28. فرید عبداللّٰه، محمد (2008)، الصوت اللغوی و الدلالة فی القرآن الکریم، ط1، بیروت: دار الهلال.
29. فلاح، ابراهیم و سجاد شفیع­پور (1394)، «کاربرد شناسی نشانه‌های آوایی در نظام معنایی قرآن»، دوفصلنامه پژوهش های قرآنی در ادبیات، شمارۀ 1، صص 41-63.
30. قربانپور، لیلا (1391)، بررسی دلالی سوره ابراهیم و یوسف7، پایان نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران.
31. کانتینو، جان (1961)، دروس فی علم الأصوات العربیة، تعریب: صالح قرماوی، تونس.
32. مالکی، ام البنین (1389)، الدلالة الصوتیة فی خطب نهج البلاغة، پایان نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان.
33. منتظری، حسینعلی (1368)، شرح خطبۀ قاصعه، چاپ اول، تهران: نشر اطلاعات.
34. مهدی عواد، عبد الحسین (2008)، فقه اللغة العربیة، بیروت: مؤسسة العارف للمطبوعات.
35. نجاریان، ماجد (1385)، الدلالة الصوتیة فی القرآن الکریم، رسالۀ دکتری، دانشگاه اصفهان.
36. وال وارک، جی. اف (بی­تا)، زبان و زبان شناسی،ترجمۀ حمید سرهنگیان، تبریز: چاپخانه شفق.
37. هاشمی، احمد (1376)، جواهر البلاغة، ط7، قم: مرکز النشر التابع لمکتب الأعلام الإسلامی.
38. یول، جورج (1370)، بررسی زبان، مبحثی در زبانشناسی همگانی، ترجمۀ اسماعیل جاویدان و حسین وثوقی، چاپ اول، تهران: مرکز ترجمه و نشر کتاب.