زیبایی‌شناسی صنعت التفات در نامه‌های نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه خلیج فارس- بوشهر

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه خلیج فاریس

10.22081/jrla.2020.55091.1230

چکیده

از پدیدة التفات به عنوان یکی از تکنیک‌های متعدّد زیبایی‌بخشی یاد می‌شود که سبب آشنایی‌زدایی در متون می‌گردد. چرا که با بهره‌گیری از این صنعت ادبی در حقیقت، ساختار تکراری و یکنواخت کلام که برای مخاطب آشنا شده است تغییر می‌یابد و ادیب با چرخشی ناگهانی در شیوة بیان خویش، از اسلوب دیگری که خلاف روش اوّلی است بهره می‌گیرد. امام علی(ع) به عنوان یک ادیب توانمند از این آرایة ادبی در نامه‌های نهج‌البلاغه بهره‌ها گرفته تا مخاطب را هر چه بیشتر مسحور بیان و مجذوب کلام خود نماید.
در نوشتار حاضر که با روش توصیفی - تحلیلی، به رشتة تحریر درآمده است، نخست توضیحات مختصری پیرامون پدیدة التفات و ارتباط آن با مبحث آشنایی‌زدایی ارائه شده و در ادامه گونه‌های مختلف صنعت التفات در نامه‌های نهج‌البلاغه و تأثیری که این آرایة ادبی در معنا ایجاد نموده، مورد تحلیل و واکاوی قرار گرفته است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که مولای متّقیان امام علی‌(ع) به عنوان طلایه‌دار عرصة فصاحت و بلاغت برای تأثیرگذاری هرچه بیشتر بر مخاطب بنا به اغراضی همچون اهمیّت مطلب، تنبیه، تحذیر و تشویق مخاطب، تعمیم موضوع، تغییر در دایرة شمول و گسترش مصداق، احترام و اکرام مخاطب و ... از این ابزار هنری استفاده نموده است.

کلیدواژه‌ها


1. ابن ابی الحدید، فخرالدین ابوحامد (1416ق)، شرح نهج البلاغه، ط2، بیروت: دار الجیل.
2. ابن أثیر، ابوالحسن علی‌بن محمد (بی تا)، المثل السائر، ط2، قاهرة: دار نهضة مصر للطبع والنشر.
3. ابن منظور، محمد بن مکرم (بی‌تا)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
4. ابن میثم، کمال الدین بن میثم بحرانی (1385)، شرح نهج البلاغه، چ1، مشهد: مؤسسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
5. جوینی خراسانی، ابراهیم (1428)، فرائد السمطین فی فضائل المرتضی والبتول والسبطین والأئمة من ذریتهم علیهم السلام، ط1، قم: دار الحبیب.
6. دشتی، محمد (1384)، ترجمۀ نهج البلاغه، چ2، تهران: اسوه.
7. زمخشری، محمود بن عمر (1407)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل وعیون الأقاویل فی وجوه التأویل، ط3، بیروت: دار الکتاب العربی.
8. سبحانی، جعفر (1391)، فروغ ولایت؛ تاریخ تحلیلی زندگانی امیر مؤمنان علی علیه السّلام، چ12، قم: مؤسسه امام صادق7.
9. طاهری، علی (1394)، «آشنایی‌زدایی و برجسته‌سازی در خطبه‌های نهج‌البلاغه با بهره‌گیری از صنعت التفات»، فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، سال سوم، شمارۀ 12، دانشگاه ابن سینا همدان: صص1-23.
10. طبل، حسن (1998)، أسلوب الإلتفات فی البلاغة القرآنیّة، قاهرة: دار الفکر العربی.
11. طریحی، فخر‌الدین بن محمد (1375)، مجمع البحرین؛ تحقیق السید احمد الحسینی، چ3، تهران: المکتبة الرضویّة لإحیاء الآثار الجعفریّة.
12. علوی یمنی، یحیی بن حمزه بن علی بن ابراهیم (1332ق)، الطراز المتضمّن لأسرار البلاغة و علوم حقائق الإعجاز، قاهرة: المقتطف.
13. مطلوب، أحمد (1980)، أسالیب بلاغیّة؛ الفصاحة، البلاغة، المعانی، ط2، کویت: وکالة المطبوعات.
14. مقیاسی، حسن؛ مطهره فرجی (1395)، «تناسب ساختار با محتوا با توجه به دو نظریۀ نظم و آشنایی‌زدایی (به محوریت سورۀ مبارکه "لیل")»، دوفصلنامه علمی- پژوهشی پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن، دانشگاه اصفهان، سال پنجم، شمارۀ دوم، صص 81-104.
15. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران (1390)، پیام امیرالمؤمنین؛ شرح تازه و جامعی بر نهج‌البلاغه، چ2، قم: انتشارات امام علی بن ابی طالب7.
16. موسوی، سید عباس علی (1418ق)، شرح نهج‌البلاغه، بیروت: دارالرسول الأکرم، دارالمحجة البیضاء.
17. میدانی، عبد الرحمن حسن حبنکة (1416ق)، البلاغة العربیّة؛ أسسها وعلومها وفنونها وصور من تطبیقاتها بهیکل جدید من طریف و قلید، دمشق: دار القم و بیروت: دار الشامیّة.
18. وحیدیان‌کامیار، تقی (1393)، بدیع از نگاه زیبایی‌شناسی، چ6، تهران: سمت.
19. ویس، احمد محمد (1394)، آشنایی‌زدایی از منظر پژوهش‌های سبک‌شناختی، ترجمۀ شهریار نیازی و سعدالله همایونی، چ1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.