2
دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه کاشان
3
دانشجوی دکتری تفسیر تطبیقی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم قم
10.22081/jrla.2019.54895.1227
چکیده
دو فرهنگ‌لغت مشهور، معجم مقاییس اللغه و کتاب التحقیق، در فهم واژگان از نظریه "اصل معنایی" بهره جسته‌اند. این نظریه به طور جدی و گسترده توسط ابن فارس مطرح گردید. در این نظریه معنای استعمالی واژه، به عنوان اصل و بُن و گوهر معنایی واژه مطرح گشته به طوری که معنای اصل با تطوّر و تغییر هیئت واژه باقی می ماند. مطابق نظریه ابن فارس، هر واژه می‌تواند دارای اصل‌های متعدد معنایی باشد و هر کدام از اصول در فهم عمیق واژه تأثیر به‌سزایی دارند، اما نظریه اصل، نزد مرحوم مصطفوی بر این استوار است که هر ریشه لغوی دارای تنها یک اصل معنایی است و سایر معانیِ مناسب، به آن اصل باز می‌گردند. با توجه به آنچه در این جستار می‌آید، نتایج زیر حاصل است: 1. شناسایی و بازگرداندن اصول معنایی واژه به یک اصل، کاری اجتهادی است و الزاما اجتهاد لغوی حاکی از راهیابی به معنای حقیقی کلمه نخواهد بود2. کتاب التحقیق با وجود پذیرش اجمالی نظریه اصل واحد معناییِ ابن فارس، گاهی با مصادیق متعدد اصول معنایی مورد ادعای وی مخالفت می‌ورزد و گاه به تصحیح و تبیین مصادیق مذکور در معجم مقاییس اللغه می‌پردازد. 3. در مواردی که ابن فارس برای واژه ای اصل معنایی ذکر نکرده است، صاحب التحقیق سکوت و توقف می‌کند 4. تلاش صاحب کتاب التحقیق برای ارائه اصل واحد معنایی هرچند یک اجتهاد لغوی برخاسته از تسلط وی بر دانش‌های لفظی به‌شمار می‌آید، اما خالی از تکلف نیست.
)