رویکردهای اعجاز قرآن از دیدگاه ادبای عرب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد، گروه آموزشی زبان و ادبیات عربی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد

10.22081/jrla.2025.70608.1400

چکیده

مسأله اعجاز قرآن از دیرباز در میان مسلمانان مطرح بوده است. قرآن‌پژوهان مسلمان چه به صورت مستقل و چه در اثنای دیگر آثارشان به مسأله اعجاز پرداختند. بحث اعجاز قرآن از یک سو ناظر بود بر اثبات متنی که بر صدق نبوّت پیامبر (ص) دلالت داشت،و از سوی دیگر شیفتگی ادباء و شاعران و سخن‌شناسان موجب می‌شد تا به قرآن به مثابه متنی شگفت بنگرند. آن گونه که از بررسی آثار گذشتگان در حوزه اعجاز بر می‌آید بیش‌ترین توّجه آنها به ادبیّت قرآن بوده است و از آن آثار چنین استنباط می‌شود که سبک و بیان و نظم متنی بیش از جنبه‌های دیگر برای آنها جلوه‌گری می‌کرده است. از سیر تاریخی آثار و نوشته‌ها در این حوزه می‌توان این ادّعا را ثابت کرد.
مهم‌ترین وجه تفاوت اعجاز قرآن با دیگر معجزه‌ها در آن است که قرآن به واسطه عقل قابل درک است ولی طبیعت معجزات گذشته، حسّی بوده است. به همین جهت بررسی وجه بلاغی و سبک‌شناختی قرآن بر دیگر وجوه غلبه یافت. در رویکردهای بررسی سبک‌شناختی قرآن نیز می‌توان رویکردهای زیر را مشاهده کرد:
1- رویکرد ذوقی
2- رویکرد زبان شناختی
3- رویکرد ذهنی
4- رویکرد عقلانی
5- رویکرد بیانی
6- رویکرد نقد ادبی
رویکردهای یاد شده بیانگر آن است که از همــان آغــاز پیـدایش بحث اعجاز قرآن به جنبه‌های لفظی‏-معنایی آن پرداخته شده است. به عبارت دیگر اعجاز متنی قرآن محور پژوهش‌های قرآنی بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  • جرجانی، الرساله الشافیه، تصحیح محمود محمد شاکر، مکتبه الخانجی، قاهره، 1984.
  • ابن خلدون، عبدالرحمن، المقدمه، داراحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.
  • باقلانی، ابوبکر، اعجاز القرآن، تصحیح احمد، صقر، دارالمعارف، مصر،1954.
  • خفاجی، ابن سنان، سرالفصاحه، تصحیح عبدالمتعال الصعیدی، مصر، 1953.
  • زمخشری، جارالله، الکشاف عن حقائق التاویل، مصطفی البابی، الحلبی، قاهره، 1966.
  • سکاکی، یوسف بن ابوبکر، مفتاح العلوم، مصطفی البابی، مصر، 1937
  • فراء، معانی القرآن، تصحیح احمد یوسف نجاتی و محمد علی نجار، 1955
  • ابوعبیده، مجاز القرآن، تصحیح فؤاد سزگین، مکتب الخانجی، مصر، 1962.
  • ابن قتیبه، تاویل مشکل القرآن، تصحیح احمد صقر، دارالتراث، قاهره، 1973
  • خطابی، حمد بن محمد، بیان اعجاز قرآن، تصحیح محمد، خلف الله و محمد زغلول سلام، دارالمعارف، مصر، بی‌تا
  • سلام، محمد زغلول، اثرالقرآن فی تطور النقد العربی، دارالمعارف، مصر، 1961.
  • زرکشی، بدرالدین، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، درالإحیاء، بیروت، چاپ اول 1957.
  • شفیعی کدکنی، صور خیال در شعر فارسی، انتشارات آگاه، تهران، چاپ چهارم، 1370
  • رضایی، عربعلی، واژگان توصیفی ادبیات، فرهنگ معاصر، چاپ اول، 1382.
  • جاحظ، الحیوان، تحقیق عبدالسلام هارون، مطبعه الحلبی، چاپ اول، 1356.
  • جرجانی، عبدالقاهر، دلائل الاعجاز، تحقیق محمد رشید رضا، دارالمعرفه، بیروت، 1987.
  • علی الصغیر، محمدحسین، نظریه النقد العربی، دارالمورخ العربی، بیروت، چاپ اول، 1999
  • ابن‌اثیر، ضیاء الدین، المثل السائر، تحقیق محمد محی الدین، عبدالحمید، مصطفی البابی، بی‌تا.
  • الصبّاغ، محمد، التصویر الفنی، فی الحدیث نبوی، المکتب الاسلامی، چاپ اول 1983.
  • صالح، صبحی، مباحث فی علوم القرآن، دارالعلم للملایین، چاپ دهم، بیروت،1977.
  • بدوی طبانه، ابوهلال العسکری و مقاییسه البلاغیه و النقدیه، 1960.
  • جرجانی عبدالقاهر، اسرار البلاغه، مطبعة وزارة المعارف، استانبول، 1954.
  • ابن ندیم، الفهرست، تصحیح رضا تجدد، تهران، 1971.
  • سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم، المکتبه العصریه، بیروت، 1987.
  • رمانی، ثلاث رسائل فی اعجاز القرآن، تحقیق محمد خلف الله و محمد زغلول سلام، دارالمعارف، مصر، بی‌تا.
  • علی مهدی زیتون، اعجاز القرآن و أثره فی تطور النقد الادبی، دارالمشرق، بیروت، چاپ اول، 1992.
  • محمد زغلول سلام، اثر القرآن فی تطور النقد العربی، دارالمعارف، مصر، چاپ دوم، 1961.
  • احمد امین، ضحی الاسلام، لجنة التألیف، قاهره، 1938.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار