1
مؤسسه عالی فاطمه الزهراء س اصفهان؛ مرکز پژوهشی مطالعات بینرشتهای علوم انسانی اسلامی فاطمه الزهراء
2
عضو هیأت علمی جامعة المصطفی (ص)
10.22081/jrla.2024.68229.1390
چکیده
ازجمله نشانههای اعجاز قرآن کریم، بلاغت و فصاحت آن است. از صدر اسلام تاکنون، ادیبان بر این باورند که قرآن کریم بزرگترین اثر ادبی عرب است که افزون بر اینکه زیور میراث زبان عربی است، بهعنوان یک منبع بینظیر و اصیل در استنباط قواعد ادبی عرب قرار میگیرد. گرچه تحدی قرآن، شاهد بر بطلان انگاره بشری بودن آن بوده و هست؛ اما از آغاز نزول آن تاکنون تلاشهای نافرجامی در مصاف با قرآن کریم صورتگرفته است. برخی با اثبات خطا در نوشتار، ضمن عدم وحیانی بودن قرآن، نبوت و وجود خداوند را انکار نموده است. از جمله انگاره خطاهای نوشتاری، ذکر ضمیر با مرجع مبهم است. در این پژوهش سه انگاره ذکر ضمیر با مرجع مبهم، (عنکبوت/47، سجده/ 23، یوسف/ 42) با روش تحلیلی، تطبیقی بهصورت کتابخانهای و با استناد به قواعد ادبی ارزیابی و نقد شد. در بررسی اقوال نحویان و مفسران، پاسخ برتر با وجه رجحان، ذکر تا ضمن اثبات اعجاز قرآن، ادعاهای مذکور نیز باطل گردد. آنچه در این جستار به دست آمد: پندار اشکالکنندگان مبنی بر عدم وحیانی بودن قرآن، ناشی از عدم لحاظ مؤلفههایی مانند قواعد ادبی عرب، ازجمله فصاحت و بلاغت، قواعد منطقی، معنای لغوی واژه، قرینههای متصل (سیاق) و منفصل (روایات) است؛ همچنین از وجوه اعجاز قرآن، ضمن بلاغت ایهام، مصون بودن آن از خطاست.
ابن عطیه، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1422 ق.
ابنابىحاتم، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم (ابنابىحاتم)، چاپ سوم، ریاض: مکتبة نزار مصطفى الباز، 1419 ق.
ابنعاشور، محمدطاهر، تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور، چاپ اول، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی 1420 ق.
ابنکثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم (ابن کثیر)، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1419 ق.
ابومسلم اصفهانى، محمد بن بحر، موسوعة تفاسیر المعتزلة (تفسیر أبی بکر الأصم - تفسیر أبی علی الجبائی- تفسیر أبى القاسم الکعبی البلخی)، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون، 2009 م.
استرآبادى، على، تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، چاپ اول، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1409 ق.
اسعدی، محمد، جمعی از محققان پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، آسیبشناسی جریانهای تفسیری، چاپ سوم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1397.
امین، نصرت بیگم، تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن، چاپ اول، بیجا: بینا، بیتا.
آلوسى، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415 ق.
بحرانى، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیــر القرآن، چاپ اول، قم: موسسة البعثة، 1415 ق.
تیمى، یحیى بن سلام، تفسیر یحیى بن سلام التیمى البصرى القیروانى، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون، 1425 ق.
ثقفى تهرانى، محمد، روان جاوید در تفسیر قرآن مجید، چاپ سوم، تهران: برهان، 1398.
جمعی از نویسندگان، «کشف نیرنگ و رد بهتان در رد کتاب نقد قرآن» چاپ الکترونیکی، قم: مؤسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان، 1396.
جوادی املی، عبدالله، تسنیم، چاپ دوم، قم: مرکز مسجد اسراء، ۱۳۸۳.
حسینى همدانى، محمــد، انوار درخشان، چاپ اول، تهران: نشر کتابفروشی لطفى، 1404 ق.