واکاوی توصیفی- تحلیلی تعبیرهای کنایی در سه آیۀ قرآن و سه حدیث نهج‌البلاغه (مطالعۀ موردی: بررسی ترجمه‌ها و تفسیرها و شروح برگزیدۀ قرآن و نهج‌البلاغه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه حضرت نرجس(س)/ استادیار و عضو گروه علوم قرآن و حدیث

2 دانشجوی دکتری الهیات- قرآن و حدیث/ دانشگاه علامه طباطبایی

10.22081/jrla.2023.64246.1369

چکیده

همواره تعابیر کنایی یکی از اسلوب­های مهمّ بیانی در همۀ زبان­ها بوده است. قرآن­کریم و نهج­البلاغه که با زبان عرف عام با مردم سخن می­گویند، آکنده از این نوع از تعابیراند و یکی از عرصه‌های جولان ترجمۀ تعبیرهای آن­ها، برگردان کنایات قرآن و نهج­البلاغه به زبان فارسی محسوب می­شود؛ چراکه از بین گونه­های ترجمه­های ارتباطی یا معنایی که مترجمین برای تعابیر کنایاتی بهره برده­اند، نواقصی به چشم می­آید که محل بررسی و تبیین‌کنندۀ ضرورت این پژوهه است. در این جستار، با روش توصیفی- تطبیقی و با ابزار کتابخانه­ای، برخی از این دسته ترجمه­ها ارزیابی و معنای ارجح کنایه­ها تبیین می‌گردد و درفرجام نظر مفسّران قرآن­کریم و شارحان نهج‌البلاغه دربارۀ تعبیرهای توصیف و مورد بررسی تطبیقی قرار گرفته است. براساس یافته‌های این پژوهش، کاربرد آرایۀ ادبی کنایه، جذابیت این متون را برای خواننده بالا برده و نقشی بی‌بدیل در انتقال پیام‌های قرآن‌کریم و نهج‌البلاغه دارد. همچنین در تعبیر کنایی آیۀ42 سورۀ کهف، ترجمۀ دستۀ اول و در آیۀ 18 سورۀ زخرف، ترجمۀ گروه دوم و در آیۀ 10 قصص، ترجمۀ گروه سوم از مترجمان، صحیح‌ترین ترجمه‌ها می‌باشند. نیز در ارتباط با تعابیر کنایی در نهج‌البلاغه باید گفت در خطبۀ 2 نهج‌البلاغه، همۀ ترجمه‌ها گویای مطلبی واحد هستند. در کلام قصار14، مترجمان دستۀ دوم و سوم، با افزودن شروحی بر ترجمۀ عبارت کنایی، سعی در روشن­تر جلوه­نمودن ترجمۀ کنایه را دارند. در کلام قصار160، ترجمۀ گروه دوم به‌عنوان ترجمۀ منتخب مطرح گردیده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. ابن درید، محمد بن حسن (1988): «جمهرة اللغة»، بیروت: دارالعلم للملایین.
  2. ابن سیده، على بن اسماعیل (1421)، «المحکم و المحیط الأعظم» ، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  3. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414)، «لسان العرب»، چاپ سوم، بیروت: دار صادر.
  4. ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید بن‌ هبه‌الله(بی‌تا)، «شرح نهج‌البلاغة (ابن‌أبی‌الحدید)»، قم: مکتبة آیة‌الله العظمی المرعشی النجفی(ره).
  5. ابن‌اثیر، نصرالله‌بن‌محمد (1375)، «الجامع الکبیر فی صناعه المنظوم من الکلام و المنثور»، عراق- بغداد: المجمع العلمی العراقی.
  6. ابن‌میثم، میثم بن علی (1414ق)، «شرح نهج­البلاغة(ابن­میثم)»، تهران: دفتر نشر­الکتاب.
  7. ابوحیان، محمد بن یوسف (1420ق)، «البحر المحیط فى التفسیر»، لبنان- بیروت: دار الفکر.
  8. ارفع، سیدکاظم (1378)، «ترجمۀ روان نهج­البلاغه(ارفع)»، چاپ دوم، تهران: فیض کاشانی.
  9. الهى­قمشه‏اى، مهدى (1380)، «ترجمۀ قرآن (الهى­قمشه‏اى)»، قم: فاطمه­الزهرا.
  • امین‌شیرازی، احمد (1392)، «آیین بلاغت: شرح فارسی مختصرالمعانی»، قم: فروغ قرآن.
  • انصاریان، حسین (1388)، «نهج­البلاغة(ترجمۀ انصاریان)»، قم: دارالعرفان.
  • آق‌اولی، عبدالحسین (بی‌تا)، «دررالادب در فن معانی، بیان، بدیع»، بی‌جا: انتشارات الهجره.
  • آملی‌، عزالدین‌ بن‌ جعفر (1355)، «ترجمه و شرح نهج­البلاغه(عزالدین آملی)»، بی­جا: بی­نا.
  • آیتی، عبدالمحمد (1377)، «نهج­البلاغة(ترجمۀ آیتی)»، چاپ دوم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  • آیتى، عبدالمحمد (1374)، «ترجمۀ قرآن (آیتى)»، تهران: صدا و سیماى جمهورى اسلامى ایران (سروش).
  • بستانى، فواد افرام (1375)، «فرهنگ ابجدی»، چاپ دوم، تهران: اسلامی.
  • تدین­نجف­آبادی، مهدی؛ و سهراب­نژاد، سیدعلی (1393)، «پژوهش و نگرشی نو دربارۀ شش کنایه قرآن­کریم»، مجلۀ پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، دانشگاه علامه طباطبایی، زمستان، شمارۀ 11، صص155-176.
  • ثعالبی‌نیشابوری، عبدالملک‌بن‌محمد (1998)، «الکنایه و التعریض»، محقق: عائشه حسین فرید، قاهره- مصر: دار قباء.
  • جعفری، محمدمهدی (1388)، «نهج­البلاغة(ترجمۀ جعفری)»، تهران: ذکر.
  • دشتی، محمد (1380)، «نهج البلاغة(ترجمۀ دشتی‌)»، قم: مشهور.
  • دیباجی، ابراهیم (1385)، «بدایه البلاغه»، تهران: سمت.
  • دین‌پرور، جمال‌الدین (1379)، «نهج­البلاغه پارسی(ترجمۀ دین­پرور)»، تهران: بنیاد نهج­البلاغه.
  • راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412)، «مفردات الفاظ قرآن»، بیروت: دارالقلم.
  • رضایى­اصفهانى، محمدعلى (1383)، «ترجمۀ قرآن (رضایى)»، قم: مؤسسه تحقیقاتى فرهنگى دارالذکر.
  • زمخشرى، محمود‌بن‌عمر (1407)، «الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل»، چاپ سوم، لبنان- بیروت: دار الکتاب العربی.
  • زمخشری، ابی­القاسم محمود بن عمر (1979)، «أساس­البلاغة»، بیروت: دارصادر.
  • زناد، ازهر (1992)، «دروس فی البلاغه العربیه نحو رؤیه جدیده»، بیروت- لبنان: المرکز الثقافی العربی.
  • سکّاکی، یوسف بن ابی بکر (1987)، «مفتاح العلوم»، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  • سیوطى، عبدالرحمن بن ابى‏بکر (1421)، «الإتقان فی علوم القرآن»، چاپ دوم، لبنان- بیروت: دار الکتاب العربی.
  • شهیدی، سیدجعفر (1378)، «نهج­البلاغة(ترجمه شهیدی‌)»، چاپ چهاردهم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  • شیروانی، علی (1381)، «نهج­البلاغة(ترجمۀ شیروانی)»، قم: نسیم حیات.
  • صادقى­تهرانى، محمد (1388)، «ترجمان فرقان (تفسیر مختصر قرآن­کریم)»، قم: شکرانه.
  • طاهرى­قزوینى، على‏اکبر (1380)، «ترجمۀ قرآن (طاهرى)»، تهران: قلم.
  • طباطبایى، محمدحسین (1374)، «ترجمۀ تفسیر المیزان»، چاپ پنجم، قم: جامعۀ مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى.
  • طباطبایی، محمدحسین (1390)، «المیزان فی تفسیر­القرآن»، لبنان- بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
  • طبرسی، فضل بن حسن (1372)، «مجمع­البیان فی تفسیرالقرآن»، مصحح: فضل‌الله یزدی‌طباطبایی و هاشم رسولی، چاپ سوم، تهران: ناصرخسرو.
  • عطوی، رفیق‌خلیل (1989)، «صناعه‌الکتابه»، بیروت- لبنان: دارالعلم للملایین.
  • فولادوند، محمدمهدى (1418)، «ترجمۀ قرآن (فولادوند)»، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى.
  • فیض‌الاسلام اصفهانی، علی‌نقی (1368)، «ترجمه و شرح نهج­البلاغه(فیض­الاسلام)»، تهران: سازمان چاپ و انتشارات فقیه (تألیفات فیض­الاسلام).
  • فیروز آبادى، محمد بن یعقوب (1415)، «القاموس المحیط»، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • کاویان‏پور، احمد (1372)، «ترجمۀ قرآن (کاویان­پور)»، تهران: اقبال.
  • مدرس وحید، احمد (بی‌تا)، «شرح نهج­البلاغة (مدرس وحید)»، بی­جا: بی­نا.
  • مرتضى زبیدى، محمد بن محمد (1414)، «تاج العروس من جواهر القاموس»، بیروت: دارالفکر.
  • مشکینى­اردبیلى، على (1381)، «ترجمۀ قرآن (مشکینى)»، قم: الهادى.
  • معادیخواه، عبدالمجید (1374)،‌ «خورشید بی­غروب(ترجمۀ نهج­البلاغه معادی­خواه)»، تهران: نشر ذره.
  • مکارم­شیرازی، ناصر (1375)، «پیام امام امیرالمؤمنین(ع)»، تهران: دارالکتب­الإسلامیة.
  • مکارم­شیرازی، ناصر(1373)، «ترجمۀ قرآن(مکارم)»، قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف­اسلامی.
  • مؤید، یحیی بن حمزه (1332)، «الطراز المتضمن لاسرارالبلاغه و علوم حقائق الاعجاز»، مصر: دارالکتب الخدیویه.
  • میرزانیا، منصور (1373)، «جستاری در باب کنایه»، نشریۀ کیهان اندیشه، مؤسسۀ کیهان، ش55، صص170-178.
  • میمندی، وصال؛ و جمشیدی، فاطمه (1392)، «سیری در روند تکاملی کنایه و اقسام آن»، نشریۀ لسان مبین، دانشگاه بین‌‌المللی امام خمینی(ره)، تابستان، دورۀ 4، شمارۀ 12، صص193-216.
  • نواب­لاهیجی، محمد­باقر بن محمود (بی‌تا)، «شرح نهج­البلاغه (نواب­لاهیجی)»، تهران: اخوان کتاب­چی.
  • هاشمی خویی، حبیب الله بن محمد(1400)، «منهاج‌البراعة (خویی)»، تهران: مکتبة الاسلامیة.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار